Bóle w nadbrzuszu? Skąd się biorą, jak im zapobiegać i kiedy iść do lekarza?

Bóle brzucha są najważniejszym objawem chorób w obrębie jamy brzusznej, ale mogą być też manifestacją zmian chorobowych w bardzo odległych narządach a nawet zaburzeń ogólnoustrojowych. Dokładne umiejscowienie bólu brzucha i określenie jego charakteru jest bardzo cenną wskazówką diagnostyczną dla lekarza. Bóle brzucha dzielą się na dwa rodzaje: trzewne i somatyczne. Ból trzewny jest wynikiem podrażnienia receptorów w określonym narządzie jamy brzusznej poprzez nagły wzrost napięcia ścian lub skurcz mięśni gładkich narządów trzewnych miedzy innymi jelit, jest to zwykle ból tępy, rzadziej kłujący, nękający i trudny do umiejscowienia. Często towarzyszy mu biegunka. Ból somatyczny spowodowany jest podrażnieniem zakończeń czuciowych nerwów rdzeniowych otrzewnej ściennej, krezki, ścian powłok brzusznych oraz przestrzeni pozaotrzewnowej. Jest ostry lub tępy ale ciągły, łatwiejszy do opisania i ściśle zlokalizowany [1].

Bóle w nadbrzuszu definiuje się jako występujące poniżej żeber ale nad pępkiem. Ten obszar organizmu człowieka nazywany jest epigastrum. W nadbrzuszu mieści się trzustka, część wątroby i żołądka oraz części jelita cienkiego. Bóle nadbrzusza mogą być zlokalizowane w środkowej części epigastrum (nadbrzusze właściwe) oraz po lewej lub prawej stronie brzucha (nadbrzusza żebrowe). Bóle w nadbrzuszu mogą być pochodzenia zarówno trzewnego jak i somatycznego i są objawem skojarzonym z kilkoma chorobami i dolegliwościami. Ból w nadbrzuszu jest częstym objawem rozstroju żołądka, który może być spowodowany długotrwałymi problemami żołądkowo-jelitowymi lub sporadycznymi napadami niestrawności [2].

Niestrawność (dyspepsja) to dolegliwość, która każdemu z nas, w ciągu życia, zdarzy się lub już się zdarzyła. Występuje najczęściej po jedzeniu. Oprócz bólu w nadbrzuszu, niestrawność może powodować także odbijanie, wzdęcia w jamie brzusznej, uczucie pełności, nawet jeśli porcja nie była duża oraz nudności. Ból może być wywołany podrażnieniem błon układu pokarmowego przez kwasy żołądkowe wydzielane w trakcie jedzenia. Niestrawność i towarzyszące jej objawy mogą świadczyć także o tym, że dana osoba nie toleruje któregoś ze składników pożywienia. U osób, które nie tolerują laktozy, spożywanie mleka i przetworów mleczny może powodować ból w nadbrzuszu, oprócz innych objawów takich jak: skurcze, wzdęcia, biegunki, nudności i wymioty [3].

Bóle w nadbrzuszu powoduje także zwyczajne przejedzenie. Żołądek jest bardzo elastyczny. Jednak nadmiar pokarmu, zjedzenie więcej niż to konieczne, powoduje, że żołądek rozszerza się poza jego normalną pojemność. Jeśli żołądek znacznie się rozszerzy, może wywierać nacisk na narządy wokół żołądka i powodować ból w nadbrzuszu. Przejadanie się może również powodować niestrawność, refluks żołądkowy i zgagę. Bóle w nadbrzuszu mogą być spowodowane nadmiernym spożyciem alkoholu, które powoduje podrażnienie żołądka i jelit, a w konsekwencji prowadzi do zapalenia błony śluzowej żołądka, co objawia się właśnie bólami w nadbrzuszu.

Kobiety podczas ciąży bardzo często odczuwają łagodny ból w nadbrzuszu. Jest to zwykle spowodowane kwaśnym refluksem lub uciskiem wywieranym na ograny wewnętrzne przez rozwijającą się macicę. Dodatkowo zmiany poziomu hormonów w czasie ciąży mogą nasilać objawy refluksu żołądkowego i ból w nadbrzuszu. Jednak silny lub uporczywy ból w nadbrzuszu podczas ciąży może być oznaką poważniejszego stanu, dlatego w takim przypadku kobieta powinna udać się do lekarza [4]

Jeżeli bólom w nadbrzuszu towarzyszy palący ból w klatce piersiowej i zgaga możemy z dużą pewnością twierdzić, że objawy te są spowodowane przez kwaśny refluks żołądkowo – przełykowy. Kwaśny refluks występuje, gdy kwaśna treść żołądkowa zostaje cofnięta do przełyku. Inne typowe objawy refluksu to także: ból gardła i ochrypły głos, uporczywy kaszel, uczucie guza w gardle lub klatce piersiowej oraz kwaśny lub wymiocinowy posmak w ustach. Nie leczony kwaśny refluks żołądkowo-przełykowy może prowadzić do rozwoju choroby Barretta. Schorzenie to charakteryzuje się zmianami w komórkach wyściełających przełyk – stają się one podobne do tych wyściełających jelito cienkie [5].

Bóle nadbrzusza mogą być objawami wielu poważnych chorób. Ze względu na narządy ciała zlokalizowane w okolicy nadbrzusza, ból w nadbrzuszu jest najczęściej powodowany przez choroby: trzustki, woreczka żółciowego i żołądka. Występują w przebiegu takich chorób jak: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie przełyku, zapalenie żołądka, kolka żółciowa, przepuklina rozworu przełykowego. Bólami w nadbrzuszu objawia się także rak żołądka. Czasem ból w nadbrzuszu świadczy o chorobie innego oddalonego narządu i wtedy określany jest jako ból przeniesiony. Bólem przeniesionym jest ból w nadbrzuszu obserwowany w przebiegu zawału serca, jest to tzw. maska brzuszna zawału [6].

Zdiagnozowanie przyczyny bólu w nadbrzuszu jest niezbędne dla zapewnienia właściwego leczenia. Jeśli przyczyna jest niejasna, wykonuje się dodatkowe testy diagnostyczne (badania moczu i krwi) oraz badania obrazowe (badanie rentgenowskie, USG, endoskopia), a także testy kardiologiczne. Sporadyczny ból w nadbrzuszu zwykle nie jest powodem do niepokoju, ale każdy, kto ma silny lub uporczywy ból w nadbrzuszu, powinien zgłosić się do lekarza. Objawy, które trwają dłużej niż kilka dni lub występują regularnie częściej niż dwa razy w tygodniu, będą uważane za trwałe. Pomocy lekarskiej wymagają szczególnie bóle w nadbrzuszu skojarzone z trudności w oddychaniu lub połykaniu oraz z silnym ściskającym bólem w klatce piersiowej, z przypadkami odksztuszania krwi czy obecności krwi w stolcu, z nudnościami, z biegunką, z wysoką gorączką i utratą przytomności.

Wiele przypadków bólu w nadbrzuszu można leczyć i im zapobiegać, wprowadzając niewielkie zmiany w diecie lub stylu życia. Nawet przewlekłe objawy można dobrze leczyć za pomocą leków i zmian w diecie. Jeśli wydaje się, że niektóre pokarmy powodują ból, należy ich unikać lub ograniczyć ich spożycie. Szczególnie jeśli są to potrawy tłuste, smażone z dodatkiem pikantnych przypraw. Warto ograniczyć także spożycie kawy, czekolady, owoców cytrusowych i innych zawierających dużo kwasów. Należy jeść powoli i dobrze przeżuwać jedzenie przed połknięciem. Podzielić codzienne posiłki na mniejsze porcje i jeść np. 5 małych posiłków.

Bibliografia

1. Kurzeja-Mirosław A. et al, Podstawy diagnostyki różnicowej bólów brzucha, Medycyna Rodzinna 1/2004, s. 29-32
2. Dąbrowski A. Wielka interna. Gastroenterologia Część 1, Część 2, Medical Tribune, 2019
3. Talley N.J., Cook D.R. (2019) Functional Dyspepsia. In: Lacy B., DiBaise J., Pimentel M., Ford A. (eds) Essential Medical Disorders of the Stomach and Small Intestine. Springer, Cham.
4. Kilpatric C. C., Monga M. Approach to the acute abdomen in pregnancy Obstet Gynecol Clin North Am . 2007 Sep;34(3):389-402.
5. Tack J, Caenepeel P, Arts J, et al. Prevalence of acid reflux in functional dyspepsia and its association with symptom profile, Gut 2005;54:1370-1376.
6. Čulić V. et al. Correlation between symptomatology and site of acute myocardial infarction, International Journal of Cardiology, Volume 77, Issues 2–3, February 2001, Pages 163-168.