Choroby pasożytnicze jelit

W czasie swojego względnie krótkiego pobytu na Ziemi, ludzie nabyli niezwykle dużą liczbę chorób pasożytniczych – nasze organizmy mogą być atakowane przez około 300 gatunków robaków i około 70 gatunków pasożytniczych pierwotniaków. Większość tych pasożytów to gatunki rzadkie i przypadkowe, ale nadal około 90 gatunków pasożytów jest stosunkowo powszechnych. Niewielka część powoduje poważne choroby u ludzi. Większość chorób pasożytniczych występuje głównie w krajach tropikalnych z tego względu parazytologia człowieka pokrywa się w znacznej części z medycyną tropikalną. Wiedzy o infekcjach pasożytniczych nie można oddzielić od historii rasy ludzkiej, ponieważ rozprzestrzenianie się i obecne rozmieszczenie pasożytów jest w dużej mierze wynikiem działalności człowieka [1].

Ewolucja człowieka i infekcje pasożytnicze następowały równolegle. Około 150 000 lat temu Homo sapiens pojawił się we wschodniej Afryce i rozprzestrzenił się po całym świecie. Około 15 000 lat temu, pod koniec epoki lodowcowej, ludzie zamieszkiwali praktycznie całość powierzchni Ziemi. Migrowali zabierając ze sobą niektóre pasożyty i zbierali po drodze inne, dlatego pasożyty zarażające ludzi można sklasyfikować jako „spadek” lub „pamiątki”. „Spadek” to pasożyty odziedziczone po przodkach naczelnych w Afryce, a „pamiątki” to pasożyty nabyte od zwierząt, z którymi mieliśmy kontakt podczas naszej ewolucji, migracji i praktyk rolniczych. Rozwój osad i miast sprzyjał przenoszeniu infekcji między ludźmi, a otwarcie szlaków handlowych skutkowało szerszym rozprzestrzenianiem się infekcji pasożytniczych. Handel niewolnikami, który kwitł przez trzy i pół wieku od około 1500 roku, spowodował przeniesienie do Nowego Świata pasożytów ze Starego Świata [1].

Pasożyty, pasożytnictwo i choroby zakaźne

Słowo „pasożyt” jest pochodzenia greckiego, termin „parasitos” oznacza tego, który „spożywa przy stole innego”, współbiesiadnika czy darmozjada. Pasożyta można zdefiniować jako organizm lub sekwencję genetyczną zdolną do reprodukcji, która znajduje swoją niszę ekologiczną w innym organizmie lub w innej sekwencji genetycznej. Pasożytnictwo jest zjawiskiem trudnym do zdefiniowania, można je określać różnie z punktu widzenia ekologii, biochemii, genetyki czy higieny. Pasożytnictwo to system złożony z trzech elementów: pasożyta, żywiciela i środowiska ich życia. Organizmy pasożytnicze wykorzystują inne żywe organizmy, jako żywicieli zapewniających środowisko życia i źródło pokarmu. Jest to oddziaływanie antagonistyczne: jeden osobnik (pasożyt) zyskuje a drugi osobnik (żywiciel) traci. System ten ewoluuje jednocześnie i wspólnie. Pasożytnictwo to zjawisko, które pojawiło się w tym samym momencie, w którym powstało życie na Ziemi. W szerszym znaczeniu można stwierdzić, że nie ma organizmów bez pasożytów [2]. Niektórzy ekologowie stawiają znak równości pomiędzy chorobotwórczością, zwłaszcza bakterii, a pasożytnictwem. Odnosząc to do chorób zakaźnych – ludzie mogą być zarażeni pasożytem (bakterią) przez całe życie nie wykazując żadnych objawów choroby. Jednak z punktu widzenia medycyny chorobotwórczość jest zasadniczą cechą pasożytnictwa [3].

Organizm człowieka może stać się żywicielem dla około 300 gatunków pasożytów (w Polsce kilkudziesięciu), mogą one żyć w przewodzie pokarmowym, w skórze, na włosach, w płucach, mięśniach, stawach, wątrobie, przełyku, krwi, oczach, a także w mózgu. Dostają się one do organizmu człowieka różnymi drogami:

• poprzez spożywanie niedomytych owoców i warzyw,
• niestarannie przygotowane jedzenie (surowe lub niedogotowane),
• poprzez picie nieprzegotowanej wody,
• brak higieny osobistej,
• spożywanie pokarmów niewiadomego pochodzenia
• przez kontakt z ukochanym zwierzątkiem, które nie zostało odrobaczone.

Parazyty mogą dostać się do organizmu człowieka także przez ukąszenia owadów, a nawet poprzez wdychane powietrze – kurz jest platformą transportu jaj robaków. Ponadto podróże zagraniczne i stres stają się dodatkowym czynnikiem sprzyjającym zarażeniu przez pasożyty. Często zarażenie ma miejsce podczas kąpieli w zbiornikach wodnych. Coraz częstsze są również zarażenia noworodków jeszcze w łonie matki [4].

Ze względu na miejsce bytowania pasożyty dzieli się na: zewnętrzne (egzogenne), występujące na powierzchni ciała oraz pasożyty wewnętrzne (endogenne), pasożytujące w ustroju żywiciela. Żywiciel, w którym pasożyt osiąga dojrzałość płciową lub rozmnaża się płciowo, jest żywicielem ostatecznym. Pozostałych żywicieli nazywa się pośrednimi. Działanie fizyczne pasożyta na organizm człowieka polega przede wszystkim na mechanicznym uszkodzeniu tkanki lub narządu: skóry, ściany jelita, tkanki mięśniowej lub układu nerwowego, ale również na doprowadzeniu do czasowych, odwracalnych lub trwałych zmian narządów takich jak wątroba, płuca, mózg i nerki. Pasożyty niejednokrotnie bywają również pośrednią przyczyną zagrożenia życia. Wytwarzają bowiem substancje wywołujące silne reakcje alergiczne i stany zapalne. Zarówno wewnętrzne, jaki i zewnętrzne pasożyty odgrywają istotną rolę jako żywiciele/przenosiciele innych patogenów człowieka np. wirusów, bakterii, riketsji, pierwotniaków.

Pasożyty jelit człowieka należą do kilku grup systematycznych, są to pierwotniaki (Protozoa), nicienie/obleńce (Nematoda/Nemathelminthes) i płazińce (Platyhelminthes).

Pasożytnicze pierwotniaki jelitowe

Giardia intestinalis (ogoniastek jelitowy, lamblia jelitowa, wielkouściec jelitowy, giardia jelitowa) jest kosmopolitycznym pierwotniakiem, który u człowieka występuje w postaci cysty i trofozoitu. Częstość występowania Giardia intestinalis w Polsce wynosi około 10% u dorosłych i 25-50% u dzieci. Pasożytuje na komórkach nabłonkowych jelita cienkiego i wątroby powodując giardiozę. Giardioza może przebiegać w kilku postaciach: m.in. jelitowej, żołądkowo-jelitowej, żółciowo-wątrobowej i innych. U dzieci stwierdza się zaburzenia trawienia tłuszczu i węglowodanów, co łącznie z niedoborem witamin i utratą białka w czasie biegunek prowadzi do niedożywienia i upośledzenia fizycznego. Postacią inwazyjną Giardia intestinalis dla człowieka są cysty wydalane z kałem. Cysty Giardia intestinalis są bardzo wytrzymałe. W glebie mogą przeżyć nawet 7 tygodni, a w zimnej wodzie do 3 miesięcy. Z tego względu Giardia intestinalis jest przyczyną biegunek u wielbicieli górskich wędrówek, którzy pili wodę górskich potoków. Minimalna dawka, która jest w stanie wywołać zarażenie u ssaków, waha się od 10 do 100 szt. Tymczasem w 1 gramie kału może być ich ponad milion. Cysty przeżywają w temp. pokojowej kilka dni, ale giną natychmiast w temp. powyżej 55°C [4].

Człowiek zaraża się Giardia intestinalis (lamblią) drogą pokarmową, w wyniku spożycia zanieczyszczonego cystami jedzenia lub wody lub drogą oralno-fekalną, w organizmie z cysty wydostaną się trofozoity, postacie pasożytnicze giardii, które zaczną się mnożyć i kolonizować ściany jelita cienkiego. Objawy zarażenia Giardia intestinalis pojawiają się już po kilku dniach. Są to wymioty i biegunka. Źródłem zakażenia bardzo często są zwierzęta domowe: psy i koty, które również chorują na giardiozę, ale może zdarzyć się że to człowiek zarazi zwierzę. Giardia intestinalis występuje także u ptaków i gadów [5, 6].

Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki)

Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki) jest pasożytem występującym głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W Polsce szacuje się, że występuje u ok. 2% populacji i to zazwyczaj wśród ludzi przyjeżdżających z tych regionów lub mających kontakt z ludźmi, którzy stamtąd przyjechali [4]. Entamoeba histolytica, podobnie jak Giardia intestinalis, jest przenoszona przez połknięcie cyst pełzaka, znajdujących się w skażonej wodzie lub żywności.
Pełzaki czerwonki wywołują u człowieka pełzakowicę (amoebosis). Występowanie objawów chorobowych wiąże się z wnikaniem trofozoitów do błony podśluzowej i warstwy mięśniowej ściany jelita grubego oraz powstawaniem rozsianych owrzodzeń martwiczych.

Objawy pełzakowicy zwykle pojawiają się stopniowo, w ciągu jednego do trzech tygodni. W ostrej pełzakowicy jelitowej występują bóle brzucha, biegunki z dużą ilością śluzu i krwi, następuje utrata wagi ciała. Przez układ krwionośny pełzaki mogą przedostawać się do innych narządów powodując ropnie wątroby, śledziony, mózgu. Większość zakażeń Entamoeba histolytica przebiega bezobjawowo, jednak u około 10% zakażonych osób może rozwinąć się pełonoobjawowa pełzakowica. Bezobjawowe zarażenie tym pasożytem, częste w krajach o klimacie umiarkowanym, powoduje nosicielstwo. Postacią inwazyjną pełzaka są cysty, które giną w ciągu 5 min. w temp. 50°C, a w wyższej temp. w ciągu ułamków sekund [4, 7].

W jelitach człowieka pasożytują także pierwotniaki rodzaju Cryptosporidium (C. parvum i C. mesnili). Kryptosporydioza jest inwazyjną chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaki rodzaju Cryptosporidium. Związane z tą chorobą biegunki występują przede wszystkim u osób z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności, przyjmujących leki immunosupresjne oraz u dzieci do 2 roku życia. W zapobieganiu chorobie ważne jest dbanie o higienę osobistą, ponieważ pierwotniaki te rozprzestrzeniają sią głównie za pośrednictwem skażonej odchodami wody i żywności. Konwencjonalne metody dezynfekcji wody nie zawsze są skuteczne w zwalczaniu Cryptosporidium, dlatego, że inwazyjne cysty są odporne na działanie chloru [8].

Cyklosporoza to choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaka Cyclospora cayetanensis. Do zakażenia pierwotniakiem dochodzi po spożyciu skażonej wody lub żywności. Choroba dotyczy zarówno osób z prawidłową odpornością, jak i chorych z upośledzeniem układu immunologicznego. Pasożyty wnikają do komórek nabłonka jelita cienkiego. Najczęściej opisywane objawy choroby to:

• stany grypopodobne,
• wzdęcia i nadmierne oddawanie gazów,
• kurczowe bóle brzucha
• przewlekła biegunka (utrzymująca się dłużej niż miesiąc.

Wymienionym objawom towarzyszy zmniejszenie apetytu, męczliwość, utrata masy ciała. Początek biegunki jest nagły, stolce są obfite, wodniste, cuchnące.. Choroba może także przebiegać bezobjawowo [9].

Nicienie /obleńce pasożytujące w jelitach człowieka należą do geohelmintów. Są pasożytami, których cykl rozwojowy przebiega bez udziału żywiciela pośredniego. Występuje tu jedno stadium intrahostalne (w żywicielu ostatecznym).

Owsik ludzki (Enterobius vermicularis)

Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) pasożytuje wyłącznie w organizmie człowieka, w jelicie grubym, w wyrostku robaczkowym i końcowym odcinku jelita cienkiego. Występuje we wszystkich strefach klimatycznych, jednak najliczniej w klimacie umiarkowanym Żywi się treścią jelitową. Owsica to najbardziej powszechna infekcja pasożytnicza dotykająca prawie 1 miliard ludzi na całym świecie. Na owsicę chorują ludzie ze wszystkich klas społeczno-ekonomicznych. Infekcja jest częstsza u dzieci niż wśród dorosłych, w domach zinstytucjonalizowanej opieki, wśród homoseksualistów oraz ma charakter rodzinny. Owsica może przebiegać bezobjawowo lub powodować świąd okolicy odbytu, bezsenność, niepokój, drażliwość, zapalenie sromu i pochwy oraz moczenie.

Przy nasilonej infestacji owsica może doprowadzić do poważnych zahamowań rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka. Chociaż skuteczne leki są dostępne od dziesięcioleci, leczenie owsicy jest trudne ze względu na ponowne zakażenie, niepełne wyleczenie zakażonych osób i łatwość przenoszenia [10]. Objawy chorobowe zależą od intensywności inwazji i wrażliwości osobniczej. Owsica może utrzymywać się długo, a jej objawy mogą nasilać się wskutek ciągłego samo zarażania. W zwalczaniu owsicy bardzo pomocna jest znajomość sposobów przenoszenia pasożytów. Zarażenie następuje bezpośrednio jajami przeniesionymi na palcach do ust ze swędzącej okolicy odbytu. Jaja mogą być przenoszone na niemytych rękach, w pożywieniu i za pośrednictwem przedmiotów codziennego użytku (zabawki dzieci), i stąd trafiają do ust. Wreszcie jaja rozsypywane na bieliźnie pościelowej i osobistej mogą dostać się z kurzem do wszystkich pomieszczeń mieszkalnych. Jaja z ust wędrują do jelit, gdzie nicienie dojrzewają i zaczynają produkować kolejne jaja.

Owsica jest chorobą osób wspólnie mieszkających. Zarażenie owsikiem może bowiem nastąpić zarówno przez połknięcie jaj, które z kurzem opadły na pożywienie, jak i wdychanie ich z powietrzem (wielkość jaj to: 50 – 60 x 20 – 32 µm). Dlatego w zwalczaniu owsicy zasadnicze znaczenie ma stosowanie przez dłuższy czas zabiegów porządkowo-higienicznych. Jest to również warunek skuteczności leczenia farmakologicznego. Oprócz zachowania higieny osobistej, konieczne jest częsta zmiana bielizny osobistej i pościelowej. Ponadto bardzo ważne jest niszczenie jaj znajdujących się w otoczeniu przez utrzymywanie czystości w pokojach (kanapy, fotele i dywany), w toalecie i łazience, bo w temperaturze pokojowej jaja pasożyta są zdolne do zakażania przez około 3 tygodnie [4].

Włosogłówka ludzka (Trichuris trichiura)

Włosogłówka ludzka (Trichuris trichiura) to drugi według częstości występowania pasożyt jelitowy człowieka. Pod względem rozprzestrzenienia jest to pasożyt kosmopolityczny. W wielu częściach świata, gdzie ludzie są niedożywieni, gdzie występują anemie, a dostęp do opieki medycznej i edukacji jest ograniczony częstość występowania Trichuris trichiura u dzieci może sięgać 95 %. W Polsce ten odsetek wynosi od 2 do 25 % (dane z roku 2014) i jest najwyższy na obszarach wiejskich [4].

Trichuris trichiura jest pasożytem jelita ślepego, rzadziej grubego. Larwy po wniknięciu do jelit zakotwiczają się błonie śluzowej jelita i odżywiają się krwią żywiciela, następnie wracają do światła jelita, gdzie żywiąc się nabłonkiem jelitowym osiągają dojrzałość płciową. W ciele człowieka włosogłówka może przeżyć nawet 5 lat. Samica włosogłówki skład dziennie około 5 tys. jaj, które są wydalane razem z kałem. Bezpośrednio po wydaleniu jaja są nieinwazyjne. W środowisku wilgotnym, z dostępem tlenu jaja dojrzewają osiągając stadium inwazyjne – w tym stadium, w jajach zaczynają rozwijać się larwy pasożyta. Larwa w otoczce jaja może zachować żywotność nawet przez kilka miesięcy. Trichuris trichiura wywołuje trichuriozę (włosogłówczycę) na którą mogą chorować ludzie w każdym wieku, jednak najczęściej choroba ta jest diagnozowana u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Do zakażenia dochodzi w wyniku spożycia inwazyjnych jaj. Jaja mogą znajdować się na powierzchni niedokładnie umytych owoców i warzyw, w zanieczyszczonej nimi wodzie oraz mogą zostać przeniesione do ust z zanieczyszczonych rąk. W zakażeniu włosogłówką mogą pośredniczyć muchy, przenosząc jaja z larwami z odchodów i gleby na produkty spożywcze.

U nosicieli niewielkiej liczby osobników włosogłówki nie stwierdza się żadnych objawów chorobowych. W przypadku intensywnej inwazji pojawiają się symptomy ze strony przewodu pokarmowego, układu nerwowego i krążenia. Występują bóle w prawym dolnym kwadracie brzucha, biegunka śluzowa czasami z krwią, bezsenność, stany nerwicowe, zawroty i bóle głowy, anemia i wychudzenie [4].Obecność włosogłówki w jelitach powoduje aktywny stan zapalny jelit. W wyniku inwazji pasożyta pogarsza się wchłanianie wody i elektrolitów, czego następstwem są przewlekłe śluzowe, niekiedy krwawe biegunki powodujące utratą wagi ciała. Niedożywienie i osłabienie wynikają z utraty krwi.
Do groźnych powikłań włosogłówczycy należy:

• niedrożność jelita grubego (mechaniczna niedrożność przez zaczopowanie światła jelita namnożonymi robakami),
• przedziurawienie jelita i krwawienie do jamy otrzewnowej.

Wypadanie odbytu u dzieci, to skutek wyjątkowo dużej liczby osobników pasożytów w jelicie grubym [11]. Leczenie zakażenia włosogłówką jest trudne, dlatego bardzo ważne jest zapobieganie temu zakażeniu. Należy przestrzegać higieny osobistej oraz dokładnie myć surowe owoce i warzywa przed jedzeniem [12].

Glista ludzka (Ascaris lumbricoides)

Ze względu na duże rozmiary glisty ludzkiej (Ascaris lumbricoides), jest praktycznie pewne, że nasi najwcześniejsi przodkowie musieli być świadomi istnienia tych pospolitych robaków. Glista ludzka Jest pasożytem występującym w jelicie cienkim u około 1/4 ludności świata, a w niektórych regionach u 90% populacji. Pod względem częstości występowania w Polsce, glista ludzka zajmuje trzecie miejsce po owsiku i włosogłówce. Częstość jej występowania jest oceniana od 1 do 18% [13].Z pośród grupy pasożytniczych nicieni jelitowych glista ludzka przedstawia się najokazalej. Najdłuższe okazy glisty mogą dochodzić nawet do 40 centymetrów, a dziennie składają do 200 tysięcy jaj. Rozpowszechnione są na całym świecie, a najbardziej tam, gdzie panują złe warunki sanitarne. Afryka jest strefą, szczególnie intensywnych endemii glistnicy [14].

Reakcja człowieka na obecność glisty ludzkiej zależy od wrażliwości osobniczej. Czasami już jedna glista wywołuje przykre, a nawet poważne objawy w postaci uporczywej pokrzywki, zaburzeń nerwowych i jelitowych. W przebiegu glistnicy objawy chorobowe mogą być wywołane przez wędrujące larwy oraz dorosłe nicienie przebywające w jelicie. Larwy wędrujące w dużej liczbie wywołują uszkodzenie ściany jelita i wątroby. Najpoważniejsze zmiany powstają w płucach. Zabłąkane larwy, które z płuc dostały się do nietypowych narządów, wywołują w nich odczyny zapalne. W glistnicy może występować: pokrzywka, świąd skóry, obrzęki twarzy i rąk, zapalenie spojówki, łzawienie, suchy kaszel i inne objawy alergiczne. Ze strony układu nerwowego mogą występować w glistnicy takie objawy jak bezsenność, niespokojny sen, nadmierna pobudliwość nerwowa, czasem objawy przypominające padaczkę. Stwierdzono również, że dzieci dotknięte glistnicą rozwijają się znacznie słabiej pod względem fizycznym i umysłowym. Zapobieganie odgrywa zasadniczą rolę w zwalczaniu glistnicy. Higiena osobista chroni przed zarażeniem jajami. Najważniejsze nawyki to częste mycie rąk, unikanie zanieczyszczenia pomieszczeń, przedmiotów codziennego użytku, zabawek i innych rzeczy ziemią przynoszoną z zewnątrz np. na obuwiu [15].

Płazińce (Platyhelminthes)

Płazince pasożytujące w przewodzie pokarmowym człowieka należą do biohelmintów, czyli pasożytami, których cykl życiowy przebiega z udziałem żywiciela lub żywicieli pośrednich. Występują u nich dwa stadia intrahostalne (jedno w żywicielu pośrednim i jedno w żywicielu ostatecznym) oraz jedno stadium ekstrahostalne (pozażywicielskie) jest nim jajo.

Jajo zachowuje się w środowisku zewnętrznym biernie – nie porusza się samoczielnie oraz nie pobiera pokarmu. Biernie dostaje się do żywiciela pośredniego. Nie stanowi pokarmu żywiciela, lecz jest zjadane przypadkowo wraz z poszukiwanym przez żywiciela pokarmem Do biohelmintów zaliczane są Cestoda (tasiemce) i Trematoda (przywry).

Tasiemczyce to choroby wywołane przez tasiemce. Są to sytuacje w których człowiek jest żywicielem ostatecznym tasiemca – dojrzała forma tego robaka pasożytuje w przewodzie pokarmowym. Człowiek jest jedynym żywicielem ostatecznym tasiemca nieuzbrojonego (Taenia saginata), tasiemca uzbrojonego (Taenia solium) i bruzdogłowca szerokiego (Diphyllobotrium latum), głównym żywicielem ostatecznym tasiemca karłowatego (Hymenolepis nana), a także może być przypadkowym żywicielem ostatecznym tasiemca psiego (Dipylidium caninum) oraz tasiemca szczurzego (Hymenolepis diminuta).

Człowiek najczęściej zakaża się tasiemcem nieuzbrojonym, karłowatym i uzbrojonym. Pozostałe tasiemce spotyka się u człowieka niezwykle rzadko. Do tasiemczycy wywołanej przez tasiemca uzbrojonego i tasiemca nieuzbrojonego dochodzi przez spożycie surowego lub poddanego niedostatecznej obróbce termicznej mięsa zawierającego wągry – larwalne postacie tych tasiemców. Wągry tasiemca uzbrojonego mogą być obecne w mięsie wieprzowym lub w mięsie dzika, a tasiemca nieuzbrojonego – w mięsie wołowym. Wągry tracą żywotność po 5-minutowym podgrzaniu do temperatury 56°C [16].

Bruzdogłowiec szeroki (Diphyllobotrium latum) ma złożony cykl życiowy, obejmujący dwóch żywicieli pośrednich – drobnego skorupiaka słodkowodnego oraz rybę, człowiek zaraża się, zjadając surowe lub półsurowe ryby. Tasiemiec karłowaty (Hymenolepis nana) jest jedynym tasiemcem, który nie potrzebuje żywiciela pośredniego do zamknięcia cyklu życiowego. Występuje głównie u dzieci, najczęściej szerzy się w zbiorowiskach, takich jak internaty czy zakłady opiekuńcze. Do zarażenia może dojść przez spożycie jaj wydalonych przez innego człowieka, częsta jest też autoinwazja. Żywicielem ostatecznym mogą być także gryzonie, a pośrednim pchły, chrząszcze, karaluchy i inne owady. Przypadkowe połknięcie takiego owada prowadzi do zarażenia. W podobny sposób może dojść do zarażenia się tasiemcem psim i tasiemcem szczurzym, chociaż dzieje się to niezwykle rzadko. Tasiemczyce związane z zarażeniem tasiemcem nieuzbrojonym spotyka się na całym świecie, a największą endemiczność obserwuje się w krajach Ameryki Południowej i Środkowej, Azji Środkowej, w Afryce i na Bliskim Wschodzie, dość często spotyka się je także w Azji Południowej, Europie, w Japonii i na Filipinach. Tasiemiec uzbrojony występuje niemal w całej Ameryce Łacińskiej, w Europie Środkowo-Wschodniej, Azji Południowo-Wschodniej, Indiach i Chinach. Tasiemiec karłowaty występuje kosmopolitycznie, najczęściej spotykany jest w krajach rozwijających się i w populacjach o niskim statusie socjoekonomicznym. Zarażenia bruzdogłowcem szerokim obserwuje się w izolowanych ogniskach na półkuli północnej, w strefie klimatu chłodnego i umiarkowanego.

Zarażenia tasiemcami zazwyczaj nie powodują istotnych dolegliwości. Zarażenia tasiemcem nieuzbrojonym i uzbrojonym ujawniają się zwykle przez wydalanie z kałem członów pasożyta. W przypadku tasiemca nieuzbrojonego człony mogą aktywnie wychodzić przez odbyt. U około jednej trzeciej zarażonych osób występują bóle brzucha, brak łaknienia lub nadmierne łaknienie i uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej. Jeszcze rzadziej w tasiemczycy stwierdza się uogólnione alergiczne zmiany skórne. Najpoważniejszym powikłaniem tasiemczycy związanej z zarażeniem tasiemcem uzbrojonym jest rozwój wągrzycy na drodze autoinwazji. Zarażenie tasiemcem karłowatym również jest najczęściej bezobjawowe. W przypadkach objawowych, związanych z masywną inwazją, u dzieci obserwuje się niepokój, rozdrażnienie, biegunkę, bóle brzucha, a także świąd skóry okolicy odbytu. Objawy zarażenia bruzdogłowcem szerokim ograniczają się w większości przypadków do widocznych w stolcu odcinków pasożyta. Jedynie u mniej niż 2% zarażonych obserwuje się niedokrwistość megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B12.

W przypadku tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego w jelicie żywiciela pasożytuje zazwyczaj jeden osobnik tego gatunku. Po strawieniu otoczki wągra uwalnia się skoleks, czyli główka tasiemca, która przyczepia się do ściany jelita cienkiego. Wywołuje to jedynie minimalne zmiany zapalne w jelicie. Niekiedy wchłaniające się z jelita produkty metabolizmu tasiemców wywołują systemową reakcję alergiczną. Zarażenie tasiemcem uzbrojonym stwarza ponadto niebezpieczeństwo autoinwazji jajami tego pasożyta, co prowadzi do rozwoju larwalnych postaci tasiemca w tkankach gospodarza, czyli do wągrzycy. W tej sytuacji człowiek staje się przypadkowym żywicielem pośrednim tasiemca T. solium. W przypadku tasiemca karłowatego zarażenie jest najczęściej mnogie. Z jaj, najczęściej przeniesionych do pokarmu za pośrednictwem brudnych rąk, w jelicie wylęgają się onkosfery, które penetrują pod śluzówkę kosmka jelitowego, tam dojrzewają, wracają do światła jelita i przyczepiają się do śluzówki. Zarażenia tasiemcem psim i szczurzym najczęściej nie wywołują objawów [17, 18, 19].

Objawy u zakażonych pasożytami jelitowymi nie są swoiste i trzeba je różnicować z objawami innych chorób przewodu pokarmowego. Diagnostyka infekcji pasożytniczych jelit opiera się przede wszystkim na wynikach badaniach kału, na obecność jaj lub całych członów pasożyta. Jeżeli wyniki badania kału nie potwierdzają obecności jaj pasożytów, wykonuje się badania endoskopowe lub kolonoskopię.

Niektóre, lecz wszystkie infekcje pasożytnicze można diagnozować na podstawie wyników badani krwi. Testy serologiczne polegają na poszukiwaniu i identyfikacji przeciwciał lub antygenów pasożytów. Niekiedy wykonuje się także badania obrazowe: rezonans magnetyczny, tomografię czy badania Rentgenowskie. Do identyfikacji pierwotniaków pasożytniczych wykorzystywana jest technika PCR [20, 21].

W Polsce, nie tylko wśród pacjentów, ale także wśród lekarzy, panuje wiele mylnych przekonań dotyczących chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego. Uważa się, że choroby te są bardzo rozpowszechnione u dzieci. Owsica najczęściej występująca parazytoza dotyka około 10% populacji dziecięcej, jeszcze rzadziej mamy do czynienia z giardiazą (1-10%) i sporadycznie (1%) z glistnicą lub tasiemczycami [18]. Błędne jest także przekonanie, że jedynie objawy (np. bóle brzucha), bez badań parazytologicznych, wystarczą do rozpoznania infestacji pasożytniczej. Błędne jest przekonanie, że chorobę pasożytniczą można rozpoznać na podstawie niespecyficznych objawów, np. zgrzytanie zębami lub metod o nie udowodnionej wiarygodności, np. biorezonans. Prowadzi to często do wielokrotnego leczenia przeciwpasożytniczego dzieci bez wiarygodnego potwierdzenia rozpoznania, a czasem wręcz do rutynowego „odrobaczania” dzieci. Niebezpieczeństwem powyższych działań jest usprawiedliwianie dolegliwości i zgłaszanych objawów przez pacjenta/opiekuna infestacją pasożytniczą, co prowadzi do zaprzestania koniecznej diagnostyki. Panuje wiele fałszywych opinii dotyczących poszczególnych chorób, świadczących o słabej znajomości cyklów rozwojowych pasożytów, patomechanizmów choroby oraz doboru badań diagnostycznych.

Bibliografia

1. Cox FE. History of human parasitology [published correction appears in Clin Microbiol Rev. 2003 Jan;16(1):174.]. Clin Microbiol Rev. 2002;15(4):595-612.
2. Araujo Adauto et al. Paleoparasitology: the origin of human parasites. Arq. Neuro-Psiquiatr. 2013, vol.71, n.9B pp.722-726.
3. Preston D., Johnson P. (2010) Ecological Consequences of Parasitism. Nature Education Knowledge 3(10):47.
4. Hadaś E., Derda M. Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne, Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): 6-13.
5. Cacciò Simone M., Ryan Una, Molecular epidemiology of giardiasis, Molecular and Biochemical Parasitology, Volume 160, Issue 2, August 2008, Pages 75-80.
6. Leder K. et al. Giardiasis: Epidemiology, clinical manifestations, and diagnosis
7. Chou A, Austin RL. Entamoeba Histolytica. [Updated 2020 Apr 30]. In: StatPearls Treasure https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557718/.
8. Haque R. (2007). Human intestinal parasites. Journal of health, population, and nutrition, 25(4), 387–391.
9. Chacín-Bonilla Leonor, Epidemiology of Cyclospora cayetanensis: A review focusing in endemic areas, Acta Tropica, Volume 115, Issue 3, September 2010, Pages 181-193.
10. Lohiya GS, Tan-Figueroa L, Crinella FM, Lohiya S. Epidemiology and control of enterobiasis in a developmental center. West J Med. 2000;172(5):305-308.
11. Stephenson L., Holland C., Cooper E. (2000). The public health significance of Trichuris trichiura. Parasitology, 121(S1), pp. 73-S95.
12. Ojha, Suvash Chandra, et al. „Geohelminths: public health significance.” The Journal of Infection in Developing Countries 8.01 (2014): 005-016.
13. Ryngajłło A, Czkwianianc E. et al. Objawy ze strony przewodu pokarmowego – dominujący obraz kliniczny zarażenia Ascaris sp. u dzieci hospitalizowanych w Klinice Pediatrii i Gastroenterologii Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Przegląd Pediatryczny 2011, 41(1): 22-27.
14. Scott, Marilyn E. „Ascaris lumbricoides: a review of its epidemiology and relationship to other infections.” Annales Nestlé (English ed.) 66.1 (2008): 7-22.
15. Betson M, Nejsum P, Bendall RP, Deb RM, Stothard JR. Molecular epidemiology of ascariasis: a global perspective on the transmission dynamics of Ascaris in people and pigs. J Infect Dis. 2014;210(6):932-941.
16. Wakelin. Derek, Chapter 87Helminths: Pathogenesis and Defenses in Medical Microbiology. 4th edition.
17. Pawłowski Z. S. Taenia solium, Basic biology and Transmission in Taenia solium Cysticesrosis From Basic to Clinical Science, Wallingford, Oxon, UK ; New York, NY : CABI Pub., ©2002]
18. Popielska J., Marczyńska M. Zarażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2013 vol. 10 10, pp. 474-47.
19. Heyneman Donald, Chapter 89 Cestodes, in Medical Microbiology. 4th edition.
20. Verweij J .J., Stensvold C. R. Molecular testing for clinical diagnosis and epidemiological investigations of intestinal parasitic infections. Clin Microbiol Rev. 2014;27(2):371-418.
21. Reddy D. N., Sriram P. V., Rao G. V. Endoscopic diagnosis and management of tropical parasitic infestations. Gastrointestinal Endoscopy Clinics of North America. 2003 Oct;13(4):765-73.