Dlaczego tyję? Dlaczego chudnę? Zaburzenia przewodu pokarmowego, jako przyczyny zmiany masy ciała.

Związek czynnościowych chorób przewodu pokarmowego z otyłością od kilku lat jest przedmiotem dyskusji gastroenterologów. Większość problemów trawiennych powoduje utratę wagi w wyniku złego wchłaniania pożywienia, ale jest kilka sytuacji, w których choroby układu pokarmowego mogą przyczynić się do przyrostu masy ciała. Sposób, w jaki odżywiamy się oraz to, jak nasz organizm wchłania i trawi pokarmy, powoduje zarówno przybieranie lub utratę wagi. Jeżeli waga ciała zmienia się i naprawdę nie jesteś pewien dlaczego, przyczyną może być jeden z typowych problemów trawiennych.

Refluks przełyku

Choroba refluksowa przełyku powoduje zgagę lub bolesne pieczenie odczuwane w dolnej części klatki piersiowej, gdy kwas żołądkowy cofa się do przełyku. Główne role w patogenezie tego schorzenia odgrywają czynniki anatomiczne i funkcjonalne. Przejściowa relaksacja/rozkurcz dolnego zwieracza przełyku może odpowiadać za większość epizodów refluksu u pacjentów z zapaleniem przełyku oraz u osób z nieerozyjną chorobą refluksową. Zwiększona częstość epizodów rozkurczu zwieracza przełyku połączona lub nie z niskim ciśnieniem w tym zwieraczu oraz dysfunkcją motoryczną żołądka i przełyku, może prowadzić do refluksu, ale przyczyny tych zaburzeń czynnościowych nie są w pełni poznane [1].

Dla osób, które cierpią na refluks przełyku, termin „zdrowa żywność” nabiera zupełnie nowego znaczenia, dlatego że jedzenie może pomóc zmniejszyć ból. Jedzenie przynosi chwilową ulgę, ponieważ zarówno pokarm jak i ślina wydzielana przy przeżuwaniu neutralizują kwas żołądkowy. Jedynym problemem jest to, że po strawieniu pokarmu wszystkie objawy refluksu nasilają się z powodu ponownego wytwarzania kwasu. W takiej sytuacji choremu łatwo jest dać się wciągnąć w niebezpieczny cykl przejadania się, który prowadzi do przyrostu masy ciała.

Wrzody żołądka i dwunastnicy

Wrzody żołądka są wynikiem uszkodzenia błony śluzowej, do którego może dojść w wyniku nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego. Jedną z częstych przyczyn choroby wrzodowej żołądka jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak aspiryna i ibuprofen, mogą również przyczyniać się do uszkodzenia błony śluzowej górnego odcinka przewodu pokarmowego i prowadzić do choroby wrzodowej. Nadmierna produkcja kwasu żołądkowego jest przyczyną wrzodów dwunastnicy – początkowej część jelita cienkiego. Jest kilka możliwych przyczyn nadprodukcji kwasu żołądkowego. Jedną z nich jest nadmiernie wydzielanie gastryny, hormonu podbudzającego produkcję kwasu żołądkowego [2].

Jedzenie niektórych pokarmów (tłustych, kwaśnych, ostrych, smażonych, wędzonych, z dużą ilością nierozpuszczalnego błonnika) powoduje ból, wielu pacjentów z wrzodami żołądka unika posiłków i w konsekwencji traci na wadze. Utrata masy ciała wywołana strachem przed jedzeniem jest charakterystyczna dla wrzodów żołądka. Jednak ból związany z wrzodami dwunastnicy można złagodzić jedzeniem. Pacjenci z chorobą wrzodową dwunastnicy mogą mieć przyrost masy ciała. Głównym objawem wrzodów dwunastnicy jest charakterystyczny ból w nadbrzuszu na czczo (tzw. bóle głodowe, pojawiające się wcześnie rano oraz w nocy między godz. 23:00 a 2:00, gdy ma miejsce szczyt wydzielania kwasu żołądkowego w ciągu doby), który łagodnieje po spożyciu nawet niewielkiego posiłku lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny. Może tu zadziałać podobne sprzężenie jak w przypadku refluksu – osoby chore mogą stwierdzić, że gdy jedzą więcej lub częściej, ból brzucha jest mniej dokuczliwy, w konsekwencji może to doprowadzić do zwiększenia masy ciała [3, 4].

Przerost bakterii w jelicie cienkim (SIBO)

W warunkach fizjologicznych liczba bakterii w jelicie cienkim nie przekracza 105 jtk/1 ml treści jelitowej, jeżeli liczba bakterii wzrasta ponad tę wartość mówi się o przeroście bakterii (SIBO). Przyczynami nadmiernego rozrostu bakterii w jelicie cienkim mogą być: zahamowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku, zmiany anatomiczne w przewodzie pokarmowym będące następstwem choroby lub operacji brzusznej (w tym przetoki żołądkowo-jelitowe i jelitowo-jelitowe) oraz zwolnienie perystaltyki jelitowej spowodowane przez różne choroby ogólne i choroby układu trawienia. Równowaga, zarówno jakościowa jak i ilościowa bakterii jelitowych jest bardzo silnie związana z otyłością i zaburzeniami metabolicznymi. Zasadniczo jelito zawiera zarówno „dobre” (fizjologiczne, probiotyczne), jak i „złe” bakterie (np. patogeny), a wyniki badań pokazują, że te „dobre” mają kluczowy wpływ na ogólny stan zdrowia człowieka, przede wszystkim wspomagając układ odpornościowy i zmniejszając stany zapalne organizmu. Nadmierny przyrost bakterii (SIBO) powoduje utratę równowagi mikrobiomu jelita cienkiego, a jednym ze skutków tego braku równowagi może być wzrost wagi ciała.

Po pierwsze, niektóre bakterie mogą wytwarzać metan (CH₄), który spowalnia motorykę/pasaż treści w jelicie cienkim oraz zwiększa aktywność skurczową jelita. Na skutek spowolnionej motoryki jelita, z pożywienia, przez kosmki jelitowe, wchłania się więcej substancji odżywczych i więcej kalorii niż przy prawidłowym pasażu treści jelitowej. W ludzkim organizmie zdolność do produkcji metanu posiada tylko kilka gatunków bakterii. Dwa z nich Methanobrevibacter smithii i Methanobacterium ruminatum, występują w okrężnicy, gdzie powstaje około 54 % metanu. Specyficzne gatunki Bacteroides
i Clostridium, będące częścią naturalnej flory jelita cienkiego również mogą uwalniać CH₄. Do badania intensywności produkcji metanu wykorzystuje się testy oddechowe po spożyciu laktulozy. Doświadczalnie udowodniono, że u zdrowych ochotników, u których stwierdzano obecność metanu (w teście oddechowym), czas pasażu ustno-jelitowego (na podstawie pomiaru wzrostu stężenia wodoru podczas testu oddechowego z laktulozą) wynosił 111 minut, w porównaniu z 68 minutami u osób u których nie stwierdzano obecności metanu. Wyniki tego doświadczenia opisały korelację, ale nie wyjaśniają związku przyczynowo-skutkowego między obecnością metanu, a tempem pasażu jelitowego[5, 6].

Po drugie przerost liczby bakterii w jelicie cienkim (SIBO) może spowolnić metabolizm, zmniejszyć wydzielanie insuliny, a także spowodować wzrost oporności komórek na insulinę i leptynę – hormony które pomagają regulować uczucie głodu i sytości. Insulinooprność tkanek obwodowych sprawia, że glukoza nie dostaje się do komórek, jest więc zatrzymywana we krwi i nie może być wykorzystana do wytwarzania energii. Chory czuje się osłabiony i na dodatek tyje bo komórki nie reagują na insulinę, a procent tkanki tłuszczowej zwiększa się. Niezależnie od tego, ile kalorii przyjmuje chory, przybiera na wadze – bo w jego organizmie zahamowane zostaje spalanie tkanki tłuszczowej na rzecz jej budowania [7].

W większości przypadków SIBO w celu zmniejszenia nadmiernej liczby bakterii stosuje się antybiotyki o szerokim zakresie działania, zarówno na bakterie tlenowe i beztlenowe. U niektórych pacjentów z SIBO antybiotykoterapia powoduje przyrost wagi ciała, co może być spowodowane zwiększonym spożyciem kalorii po ustąpieniu objawów brzusznych lub zwiększonym wchłanianiem makroskładników odżywczych [8].

Zespół drażliwego jelita (IBS)

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest częstym zaburzeniem czynnościowym jelit, dotykającym jelita grubego. Objawy przedmiotowe i podmiotowe IBS obejmują skurcze, ból brzucha, wzdęcia, gazy i biegunkę lub zaparcia lub oba te objawy. IBS to choroba przewlekła, ale tylko niewielka liczba chorych ma poważne oznaki i objawy. Łagodniejszą postać IBS można kontrolować dietą, zmianami stylu życia i technikami panowania nad stresem. Poważniejsze objawy leczy się farmakologicznie. IBS nie powoduje zmian w tkance jelit ani nie zwiększa ryzyka raka jelita grubego. Dokładne przyczyny IBS są nieznane. Niektóre osoby z IBS doświadczają nasilonych napadów biegunki, z powodu zwiększonego tempa pasażu jelitowego, a w innych przypadkach objawem IBS są zaparcia z powodu wolniejszego niż normalnie ruchu jelit. Z tych powodów IBS może powodować utratę lub przyrost masy ciała chorych. Silne skurcze brzucha i ból, mogą sprawiać, że chorzy jedzą mniej niż normalnie, inni mogą trzymać się pewnych pokarmów, które zawierają więcej kalorii niż potrzeba.

Apetyt jest regulowany przez kilka hormonów, w tym wydzielanych przez komórki endokrynne przewodu pokarmowego. U pacjentów z IBS stwierdza się zwiększoną, nieprawidłową liczbę komórek wydzielających hormony regulujące apetyt: grelinę, cholecystokininę, peptyd YY, enteroglukagon (oksyntomodulina) i serotoninę. Grelina stymuluje przyjmowanie pokarmu i przyrost masy ciała. Gęstości komórek endokrynnych, wydzielających pozostałe cztery hormony, które mają działanie anoreksygenne są u pacjentów z IBS zmniejszone. To mogłoby tłumaczyć zwiększony apetyt i wyższe spożycie pokarmów u pacjentów z IBS [9]. Nie zawsze można kontrolować objawy IBS, ale zdrowa dieta pomoże utrzymać zdrową wagę. Zalecana jest dieta polegająca na jedzeniu kilku małych posiłków o niskiej zawartości tłuszczu i wysokiej zawartości węglowodanów pełnoziarnistych. Wielu chorych z IBS waha się przed jedzeniem produktów zawierających błonnik ze strachu, że spowodują one wzdęcia i gazy pogarszające objawy. Ale nie należy całkowicie unikać błonnika. Błonnik powinien być dawany do diety powoli, to pomaga zmniejszyć prawdopodobieństwo wzdęć i gazów. Należy zacząć od 2 do 3 gramów błonnika dziennie, popijając go dużą ilością wody, i stopniowo zwiększać spożycie aż do idealnej dziennej ilość błonnika, która dla dorosłych wynosi od 22 do 34 gramów.

Nieswoiste zapalania jelit (IBD): choroba Leśniowskiego–Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Dla osób z nieswoistym zapaleniem jelit jedzenie zdrowej żywności może być czasami trudne. Wielu z nich przeszło operację jelit i żyje ze stomią, inni mieli resekcję jelita cienkiego. W takich sytuacjach jedzenie owoców, warzyw i innych typowych zdrowszych grup żywności jest niemożliwe lub niebezpieczne. Wśród pacjentów z IBD często dochodzi do niedrożności jelit, dlatego wielu cierpiących stara się tego uniknąć za wszelką cenę, dla tych chorych bezpieczna żywność to przetworzone węglowodany. Wiele osób, które żyją z chorobą Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, twierdzi, że przetworzona żywność jest łatwiej strawna. I tu pojawia się problem, bo żywność przetworzona jest bardziej kaloryczna. Znalezienie równowagi między chęcią jedzenia zdrowej żywności a chęcią powstrzymania choroby może wywołać u chorych stres psychiczny. Często wygrywa bezpieczeństwo, chorzy wolą jeść niezdrowe tuczące pokarmy niż ryzykować bolesne objawy lub powikłania.

Zmniejszony apetyt i nadmierna utrata masy ciała są częstymi objawami choroby Leśniowskiego-Crohna, ale gdy chorzy zostaną poddani leczeniu steroidami apetyt i masa ciała wzrastają. Sterydy powodują wzrost apetytu zwłaszcza na węglowodany oraz zatrzymanie wody w organizmie. Na szczęście schudnięcie po odstawieniu sterydów zwykle nie jest zbyt trudne, gdy tylko ustępuje zaostrzenie objawów, takich jak biegunka, zaparcia, krwawienie z odbytu i gorączka. Ponadto, wielu chorych z nieswoistym zapaleniem jelit ma problemy ze zdrowiem psychicznym, a niektóre z leków antydepresyjnych dają efekt uboczny w postaci przyrostu masy ciała. To samo dotyczy niektórych leków przeciwbólowych.

Alergie i nietolerancje pokarmowe

Alergie pokarmowe to niepożądane reakcje organizmu na określony antygen pokarmowy, zwykle nieszkodliwy dla zdrowej populacji. W reakcji alergicznej pośredniczą mechanizmy immunologiczne, i występuje ona u osób podatnych na dany specyficzny alergen. Nietolerancje pokarmowe wywołują objawy te same lub bardzo podobne do alergii, ale są powodowane przez zupełnie inne mechanizmy patogenetyczne. Nietolerancje definiuje się jako reakcje nieimmunologiczne, w których pośredniczą mechanizmy toksyczne, farmakologiczne, metaboliczne i inne nieokreślone. Przykładami nietolerancji pokarmowych są nietolerancja mleka spowodowana niedoborem enzymu laktazy, normalnie obecnego w błonie śluzowej jelit oraz niepożądane reakcje na pokarmy o wysokiej zawartości histaminy lub substancje uwalniające histaminę, takie jak truskawki, czekolada, napoje alkoholowe i fermentowane sery. W przeszłości alergie pokarmowe i nietolerancje były często mylone ze sobą ze względu na ich kliniczne podobieństwo.

Co więcej, ten sam pokarm jest często odpowiedzialny zarówno za nietolerancję, jak i alergię, co utrudnia postawienie diagnozy.

Reakcja alergiczna pojawia się stosunkowo szybko, czasami gwałtownie i w sposób powtarzalny, po ekspozycji na określony pokarm. Ten łatwy do zaobserwowania związek przyczynowo skutkowy sprawia, że osoby uczulone na jakiś rodzaj pokarmu – potrafią go zidentyfikować i zwyczajnie unikać [10]. W odróżnieniu od alergii pokarmowej, która jest odpowiedzią układu odpornościowego, nietolerancja pokarmowa wpływa na układ pokarmowy, utrudniając trawienie i rozkładanie niektórych pokarmów – najczęściej nabiału. Objawy nietolerancji pokarmowej dotyczą przewodu pokarmowego: to biegunki, wzdęcia i bóle brzucha. Alergie pokarmowe i nietolerancje nie mają bezpośredniego wpływu na wahania wagi cała. Jednak zarówno alergia pokarmowa jaki nietolerancja pokarmowa mogą powodować stany zapalne jelit, co z kolei może przyczynić się do uogólnionego stanu zapalnego organizmu, złego wchłaniania składników odżywczych, niedoborów żywieniowych, a nawet niedoczynności tarczycy i insulinooporności. Chroniczny stan zapalny prowadzi do zablokowania receptorów (miejsc wiązania) insuliny ze wszystkimi tego stanu konsekwencjami – glukoza nie dostaje się do komórek, jest zatrzymywana we krwi i nie może być wykorzystana do wytwarzania energii. Jak już wspomniano chory tyje bo komórki nie reagują na insulinę, a procent tkanki tłuszczowej zwiększa się. Niezależnie od tego, ile kalorii przyjmuje chory, przybiera na wadze. Co więcej spożywanie produktów, których nie toleruje organizm, może potencjalnie prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej jelita, przez co staje się ona bardziej przepuszczalna. To z kolei może powodować przenikanie białek i innych związków z jelit do krwi i wywołać reakcję immunologiczną oraz stan zapalny. W ten sposób nietolerancja pokarmowa może wywołać odpowiedź immunologiczną o niskim stopniu złośliwości, co również może wywoływać oporność na insulinę [11].

Choroby przewodu pokarmowego to grupa chorób stanowiących realne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Powodują uszkodzenie tkanek przewodu pokarmowego lub/i zaburzenia wchłaniania substancji odżywczych co stwarza ryzyko niedożywienia. Nieożywienie kojarzy się raczej ze spadkiem wagi niż nadwagą, ale można mieć nadwagę i jednocześnie być osobą niedożywioną, bo niedożywienie to nie tylko przedłużony brak odpowiednej ilości pożywienia, ale także brak określonych składników odżywczych np. witamin czy mikroelementów. Osoby z nadwagą są niedożywione, ponieważ stosują nieprawidłowo skonstruowane diety – nie dostarczają organizmowi odpowiedniej ilości i jakości substancji odżywczych.

Nieoczekiwany spadek wagi zwykle cieszy, bo w końcu, bez większego wysiłku, udało się schudnąć. Wiele jednak wskazuje, że taki stan powinien raczej wzbudzić naszą czujność niż radość i warto udać się wtedy do lekarza. Podobnie powinniśmy się zachować, gdy masa ciała wzrasta chociaż nie mamy w zwyczaju się przejadać. Przyczyna wzrostu wagi ciała nie zawsze jest oczywista, nie zawsze jest skutkiem spożywania większej ilości kalorii niż ich utraty w wyniku normalnych funkcji organizmu i aktywności fizycznej. Tycie w niektórych przypadkach może być objawem choroby.

 

Poradnia gastrologiczna
Centrum Medyczne ul. Chodkiewicza 51 w Bydgoszczy tel. 052 335 01 70 

Dziękujemy za przeczytanie całego artykułu. Mamy nadzieję, że przyniósł on Państwu odpowiedzi na nasuwające się Państwu pytania. Jeżeli potrzebujecie Państwo więcej wiedzy w tym zakresie, zapraszamy do czytania pozostałych artykułów na naszym portalu.

 

Chcesz skonsultować swój przypadek z gastrologiem?

Zapraszamy do kontaktu telefonicznego pod numerem przychodni 500 265 605.

 

Opracowano na podstawie

1. Tarnowski, Wiesław, Krzysztof Bielecki. „Gastroesophageal reflux disease–GERD.” Postępy Nauk Medycznych.
2. Shulkes A. et al. Physiology of the Gastrointestinal Tract (Fourth Edition) CHAPTER 49 – Regulation of Gastric Acid Secretion, Volume 2, 2006, Pages 1223-1258.
3. Ramakrishnan, Kalyanakrishnan, and Robert C. Salinas. „Peptic ulcer disease.” American family physician 76.7 (2007): 1005-1012.
4. Truter, Ilse. „Peptic ulcer disease.” South African Pharmaceutical Journal 76.1 (2009).
5. Pimentel, Mark, et al. „Methane, a gas produced by enteric bacteria, slows intestinal transit and augments small intestinal contractile activity.” American Journal of Physiology-Gastrointestinal and Liver Physiology 290.6 (2006): G1089-G1095.
6. Sahakian, Ara B., Sam-Ryong Jee, and Mark Pimentel. „Methane and the gastrointestinal tract.” Digestive diseases and sciences 55.8 (2010): 2135-2143.
7. Yan LH, Mu B, Pan D, et al. Association between small intestinal bacterial overgrowth and beta-cell function of type 2 diabetes. J Int Med Res. 2020;48(7).
8. Shah, Hiral N., et al. „Treatment of Symptomatic Small Intestinal Bacterial Overgrowth and Weight Gain after Gastric Bypass Surgery: 230.” Official journal of the American College of Gastroenterology| ACG 102 (2007): S200-S201.
9. El-Salhy M. óRecent developments in the pathophysiology of irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2015;21(25):7621-7636.
10. [De Martinis M, Sirufo MM, Suppa M, Ginaldi L. New Perspectives in Food Allergy. Int J Mol Sci. 2020;21(4):1474.
11. Ohtsuka Y. Food intolerance and mucosal inflammation. Pediatr Int. 2015;57(1):22-9.