Otrzymuj aktualizacje w czasie rzeczywistym bezpośrednio na swoim urządzeniu, zasubskrybuj teraz.
Skąd pochodzą różne dźwięki?
W naszym ciele gra cała orkiestra bo tam, gdzie jest życie, jest i dźwięk. Ludzki organizm wytwarza bardzo różnorodne dźwięki. Z łatwością słyszymy ruch powietrza przez usta i nos oraz do i z oskrzeli i płuc; dźwięki, które wydobywają się z bijącego serca, gdy jego zastawki kolejno zamykają się; krew pulsującą wzdłuż tętnic dudnienie gazu w przewodzie pokarmowym. Kaszel służy do usuwania płynu z dróg oddechowych; a czkawka nie ma żadnej znanej funkcji. Nasz organizm burczy, strzela, pyka, gwiżdże, świszczy, dzwoni i skrzypi! Co gorsze ciało czasem „odzywa” się samo i nie mamy nad nim kontroli. Zwłaszcza przewód pokarmowy wydaje odgłosy, które często wprawiają nas z zakłopotanie.
Dźwięki jelit są generowane przez skurcze przewodu pokarmowego oraz procesy mieszania się zawartości gazowej i płynnej. Jakość tych odgłosów różni się w zależności od stanu czynności jelit. Dźwięki są złożone, a każdy jest mieszaniną i sekwencją blisko powiązanych dźwięków. Typowe opisy dźwięków jelitowych obejmują bulgotanie, grzechotanie lub szelest słyszany u zdrowej osoby, dudniące eksplozje słyszane przy zapaleniu żołądka i jelit, plusk wstrząsów słyszany w przypadku niedrożności wylotu żołądka, osłabione, tj. rzadkie i ciche oraz długotrwałe brzęczenie lub wysokie, metaliczne dźwięki które mogą być słyszalne przy niedrożności jelit. Bardzo osłabione lub nieobecne dźwięki jelit mogą być także spowodowane niedokrwieniem jelit, porażenną niedrożnością jelit i zapaleniem otrzewnej [1].
Dźwięki z przewodu pokarmowego są normalną częścią procesu trawienia, niepokojący byłby ich brak.
Warczenie, dudnienie lub bulgotanie może pochodzić z żołądka lub z jelita cienkiego, ale to żołądek jest głównym miejscem powstawania dźwięków [2]. Odgłosy są zwykle związane z głodem, ponieważ stają się głośniejsze, gdy żołądek lub jelita są puste. Pozbawione zawartości organy nie tłumią odgłosów, które odbijają się echem w jamie brzusznej, podobnie jak dźwięki z fajki wodnej. Chociaż burczenie żołądka jest powszechnie słyszane i wiąże się z głodem (brakiem pokarmu w żołądku), może wystąpić w dowolnym momencie, na pusty lub pełny żołądek. Dźwięk ten intrygował ludzi tak bardzo, że już starożytni Grecy wymyślili dla niego ciekawą nazwę: borborygmi (liczba mnoga od borborygmus). Etymologia tego terminu opiera się na onomatopei; jest to próba wyrażenia dudniącego dźwięku w słowach. Borborygmi właściwie tłumaczy się jako „dudnienie”.
Fizjologicznie pochodzenie tego dudnienia tłumaczy się aktywnością mięśni żołądka i jelita cienkiego. Ogólnie rzecz biorąc, przewód pokarmowy jest pustą rurką biegnącą od ust do odbytu, a jej ściany składają się głównie z warstw mięśni gładkich. Kiedy ściany są aktywowane i ściskają zawartość przewodu, aby mieszać i przeciskać pokarm, gaz i płyny przez żołądek i jelita cienkie, generują dudnienie. Ściskanie ścian mięśniowych przewodu pokarmowego to perystaltyka, fala skurczów i rozkurczów poruszająca się aboralnie (od jamy ustnej) w kierunku odbytu z prędkością kilku centymetrów na jeden skurcz.
Generowanie fali perystaltyki jest wynikiem rytmicznej fluktuacji potencjału elektrycznego w komórkach mięśni gładkich, co powoduje skurcz mięśnia. Ta fluktuacja nazywana jest podstawowym rytmem elektrycznym i jest wynikiem aktywności jelitowego układu nerwowego, który znajduje się w ścianach jelita. Podstawowym rytmem elektrycznym powoduje, że komórki mięśniowe żołądka i jelita cienkiego aktywują się w regularnym rytmie (odpowiednio 3 i 12 razy na minutę), w sposób podobny, ale wolniejszy niż rytmiczność mięśnia sercowego. Autonomiczny układ nerwowy i czynniki hormonalne mogą modulować podstawowy rytm elektryczny. Chociaż szybkość i siła perystaltyki zwykle wzrastają w obecności pokarmu, aktywność ta jest wysoka również przez około dwie godziny po opróżnieniu żołądka i jelita cienkiego. W tym drugim przypadku receptory w ścianach żołądka wyczuwają brak pokarmu, powodując odruchowe wytwarzanie fal aktywności elektrycznej (migrujące kompleksy mioelektryczne) w jelitowym układzie nerwowym przemieszczających się z żołądka do końcowego odcinka jelita krętego, co 1,5 do 2 godzin i prowadzących do skurczów głodowych. Takie skurcze głodowe rozpoczynają się w antrum (końcowa część żołądka) lub dolnej części żołądka i rozprzestrzeniają się na całej długości jelita, sięgając do końcowego odcinka jelita krętego.
Wspomniane skurcze głodowe:
– usuwają całą zawartość żołądka,
– niestrawiony pokarm z jelit,
– wspomagają transport bakterii z jelita cienkiego do jelita grubego,
– hamują migrację bakterii z jelita grubego do końcowego odcinka jelita cienkiego, zapobiegając w ten sposób gromadzeniu się bakterii w niewłaściwym miejscu przewodu pokarmowego.
Kiedy żołądek i jelita są puste, jest bardziej prawdopodobne, że głośne dźwięki będą słyszalne, ponieważ nie ma w nich nic, co mogłoby uciszyć hałas.
Skurcze powodują wibracje i dudnienie związane z głodem. Skurcze głodowe mogą trwać przez 10 do 20 minut od ich rozpoczęcia, a następnie powtarzać się co godzinę do dwóch, aż do spożycia następnego posiłku. To nie to samo, co napady głodu, które pojawiają się od 12 do 24 godzin po ostatnim posiłku i mogą trwać przez kilka dni, po czym stopniowo ustępują. Niski poziom cukru we krwi wzmaga tę aktywność. Po karmieniu skurcze głodowe ustępują.
Migrujące kompleksy mioelektryczne są inicjowane przez produkowany w tkankach jelita cienkiego hormon motylinę. Motylina działa na kilka narządów. Zwiększa szybkość opróżniania pęcherzyka żółciowego, zwiększona uwalnianie insuliny z trzustki, ruchliwość przewodu pokarmowego i zwiększa odczuwanie głodu. Ponadto motylina zwiększa produkcję pepsyny i wydzielanie kwasu w żołądku. Wędrujący kompleks motoryczny indukowany przez motylinę występuje na czczo oraz w okresach między pokarmami i składa się z trzech faz:
- faza I- stan spoczynku mięśni gładkich przewodu pokarmowego,
- faza II – zwiększa aktywność perystaltyczną przewodu pokarmowego,
- faza III – aktywność skurczowa jest największa i jest połączona z fazą migrującego kompleksu motorycznego.
W fazie III odźwiernik żołądka pozostaje otwarty, umożliwiając niestrawionemu pokarmowi przedostanie się do jelita cienkiego. Aby odgłosy jelit były słyszalne, muszą wystąpić następujące warunki:
- musi nastąpić skurcz mięśni ściany jelita,
- muszą znajdować się płyny,
- w jelitach musi być gaz.
Jelito cienkie wytwarza bardzo niewiele dźwięków, zazwyczaj są one wysokie, o długim czasie trwania i przypominają bulgotanie. Dźwięki z okrężnicy są raczej niskie i przypominają burczenie [3].
Wszystkie normalne dźwięki ciała mogą ulec zmianie w wyniku choroby. Rytm oddechu może się zmienić, stać się ciężki lub nieregularny, zmienić się może nuta kaszlu. Świszczący oddech pojawia się w stanach zapalnych oskrzeli. Chore płuca i ich błony mogą zacząć skrzypieć, zgrzytać lub syczeć. Zwężenie tętnic i zastawkowa choroba serca sprawiają, że względnie cichy płynny przepływ krwi staje się bulgoczącymi turbulencjami.
Od wieków osłuchiwanie jest tradycyjnie stosowane w medycynie jako nieinwazyjna technika badań. Pomimo ograniczonej wartości klinicznej i znaczenia z powodu niedokładności i zmienności interpretacji. Najczęściej osłuchiwanymi narządami były i nadal są płuca i serce, a lekarze używają dźwięków do diagnozowania chorób układu sercowo-naczyniowego i oddechowego. Dźwięki były wykorzystywane także jako biomarkery w tak różnych dziedzinach, jak starzenie się i zwyrodnienie stawów oraz patofizjologia łożyska.
Odgłosy jelit..
Lekarze słuchali również odgłosów jelit, aby zdiagnozować na podstawie charakteru dźwięków lub ich braku takie stany jak niedrożność jelit i porażenna niedrożność jelit. W 1905 roku Walter Cannon amerykański fizjolog opracował i opisał pierwsze naukowe podstawy osłuchiwania jelit. Cannon odkrył, że jelita wytwarzają rytmiczne dźwięki, najprawdopodobniej spowodowane perystaltycznym ruchem jelit, a także ciągłe, losowe dźwięki o różnym umiejscowieniu i natężeniu. Wyniki badań Canonna skłoniły wielu naukowców do podjęcia prób zrozumienia związku między dźwiękami z jelit a fizjologią i chorobami przewodu pokarmowego. Jak dotąd, automatyczna lub skomputeryzowana diagnostyka na podstawie hałasu jelitowego nie została opracowana ani przyjęta. Wiadomo jednak, że dźwięki jelit mają charakterystyczne cechy, dlatego muszą zawierać istotne informacje o procesach zachodzących w jelicie, które można by systematycznie analizować [4].
Komputerowa analiza dźwięków z jelit..
Postęp technologiczny w XXI wieku przyniósł nową erę w praktyce medycznej, minimalizując błędy ludzkie i zmienność interpretacji danych. Udoskonalenie metod analizy danych stwarzało potencjał umożliwiający zamianę subiektywnej oceny dzięków jelit na komputerową analizę tych dźwięków, miedzy innymi w celu oceny ruchliwości przewodu pokarmowego. Czy nowa technologia może przewyższać lekarzy w analizie niezliczonych dźwięków pochodzących z przewodu pokarmowego? Na pewno doświadczenie lekarza daję mu przewagę nad niedoskonałymi jeszcze metodami oceny komputerowej, jednak postęp w rozwoju technologii jest taki szybki, że z pewnością już niedługo sztuczna inteligencja będzie mogła, jeżeli nie zastąpić, to pomóc lekarzowi w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego na podstawie analizy dźwięków [5].
Analiza dźwięków perystaltycznych polega na ocenie ich częstotliwości (miara liczby skurczów w jednostce czasu), głośności (miara siły fali perystaltycznej) i wysokość, która zależy od ciśnienia wywieranego przez treść płynną i powietrze na ścianę jelita.
Jak pamiętamy, większość dźwięków jelit jest nieszkodliwa. Istnieją jednak przypadki, w których nietypowe dźwięki mogą wskazywać na chorobę. Jednym z nich jest Ileus (niedrożność) stan, w którym następuje częściowe lub całkowite zatrzymanie przechodzenia treści pokarmowej do kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Czynności jelit, ich perystaltyka ustaje w wyniku zablokowania światła jelita przez przepuklinę, guzy nowotworowe, zrosty wewnętrzne lub podobne stany.
Ileus powoduje gromadzenie się gazów, płynów i zawartości jelit i uszkodzenie (z pęknięciem włącznie) ściany jelita. Oznaką spowolnienia/ustania czynności jelit jest hipoaktywność dźwięków, zmniejszenie się ich głośności, tonu lub regularności dźwięków. Hipoaktywne dźwięki jelit są normalne podczas snu. Występują również normalnie przez krótki czas po zastosowaniu niektórych leków i po operacji brzucha. Zmniejszone lub brak odgłosów jelit często wskazuje na zaparcia. Inne przyczyny hipoaktywnych dźwięków jelit to przyjmowanie leków spowalniających ruch w jelitach, opiatów (w tym kodeina), przeciwcholinergicznych i fenotiazyny, a także ogólne znieczulenie, radioterapia i operacje jamy brzucha, znieczulenie podpajęczynówkowe. Hiperaktywne (nadpobudliwe) dźwięki jelit można czasami usłyszeć nawet bez stetoskopu. Nadpobudliwe dźwięki jelit oznaczają wzrost aktywności jelit. Może się to zdarzyć w przypadku biegunki lub po jedzeniu. Nadpobudliwość jelit może być związana z zapaleniem żołądka i zatruciami pokarmowymi, działaniem toksyn, alkoholu i leków przeczyszczających.
Dźwięki brzucha są zawsze oceniane razem z objawami, takimi jak: gazy, nudności i wymioty, obecność lub brak wypróżnień. Jeżeli brak dźwięków jelit następuje po okresie nadpobudliwości może to oznaczać pęknięcie lub zadzierzgnięcie jelit i martwicę tkanki jelitowej. Z kolei bardzo wysokie dźwięki jelit mogą być oznaką wczesnej niedrożności jelit, zapalenia błony śluzowej żołądka i jelit, lub nawet krwawienie do światła przewodu pokarmowego. Obecność w nadbrzuszu dźwięków przypominających pluskanie wody tzw. objaw pluskania wskazuje na zwężenie odźwiernika żołądka.
W różnych sytuacjach życiowych naturalne lecz czasami głośnie dźwięki z żołądka mogą być krępujące. Na szczęście istnieje kilka sposobów, aby powstrzymać burczenie żołądka. Należy pić wodę. Wypicie szklanki wody może być skutecznym sposobem na burczenie żołądka, szczególnie jeśli nie można w danej chwili czegoś zjeść. Woda wspomaga proces trawienia, jednocześnie wypełniając żołądek. Oba te działania pomagają przynajmniej zapobiec warczeniu żołądka lub stłumić jego dźwięk. Wodę należy popijać powoli przez cały dzień. Spożywanie dużych ilości w krótkim czasie może skutkować bulgotaniem w żołądku.
Należy jeść regularnie mniejsze porcje i powoli żuć pokarm. Trawienie zaczyna się w ustach, poprzez fizyczny akt żucia pokarmu. Warczeniu żołądka związanemu z niestrawnością można zapobiec, dokładniej przeżuwając pokarm i wolniej jedząc. Prawidłowe żucie pokarmu zmniejsza również ilość połykanego powietrza, co zapobiega wzdęciom i nie przytrafi się nam odbijanie. Żołądek będzie działał ciszej gdy zmniejszymy podaż potraw wyzwalających gazy i gazowanych napojów, a także alkoholu, słodyczy i kwaśnych potraw. Szczególnie problematyczne są cukry, takie jak fruktoza i sorbitol. Kwaśne pokarmy, w tym owoce cytrusowe i kawa, są również znane z tego, że powodują burczenie żołądka. Na pewno nie należy się przejadać, a po sutym posiłku przydałby się spacer.
Nietolerancja niektórych pokarmów, między innymi laktozy, może zwiększyć powstawanie gazów, a tym samym generować odgłosy żołądka. Najlepszym sposobem radzenia sobie z nietolerancją pokarmową jest unikanie pokarmów wywołujących objawy. Osoby z przewlekłym burczeniem żołądka powinny omówić możliwość wystąpienia nietolerancji pokarmowej z lekarzem. Bulgotanie w żołądku może być bardziej słyszalne w sytuacjach stresujących, takich jak rozmowy kwalifikacyjne, publiczne wystąpienia czy egzaminy. Dzieje się tak, ponieważ aktywność jelit wzrasta w okresach niepokoju, niezależnie od tego, czy żołądek jest pełny, czy pusty. Wiadomo również, że stres spowalnia trawienie i przyczynia się do objawów niestrawności, w tym zgagi i odgłosów żołądka.
Choroby przewodu pokarmowego są bardzo rozpowszechnione, a ich diagnostyka – kosztowna i obarczona ryzykiem ze względu na inwazyjne metody badań. Niektórzy badacze próbują wykorzystać komputerową analizę dźwięków jelit w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego. Wstępne wyniki tych badań wskazują istnienie korelacji pomiędzy cechami dźwięków jelit, a zespołem jelita drażliwego, nieswoistym zapaleniem i chorobą Leśniowskiego-Crohna. Badania łączące zaawansowane umiejętności kliniczne i inżynierskie oraz postęp technologiczny mogą przyczynić się do opracowania nieinwazyjnych metod diagnostycznych mających także wartość predykcyjną w chorobach układu pokarmowego [5].
Poradnia gastroenterologiczna
Centrum Medyczne ul. Chodkiewicza 51 w Bydgoszczy tel. 052 335 01 70
Dziękujemy za przeczytanie całego artykułu. Mamy nadzieję, że przyniósł on Państwu odpowiedzi na nasuwające się Państwu pytania. Jeżeli potrzebujecie Państwo więcej wiedzy w tym zakresie, zapraszamy do czytania pozostałych artykułów na naszym portalu.
Chcesz skonsultować swój przypadek z gastrologiem?
Zapraszamy do kontaktu telefonicznego pod numerem przychodni 500 265 605.
Opracowano na podstawie
- Ching, Siok Siong, and Yih Kai Tan. „Spectral analysis of bowel sounds in intestinal obstruction using an electronic stethoscope.” World Journal of Gastroenterology: WJG 18.33 (2012): 4585.
- Jean-Pierre Politzer, Ghislain Devroede, Christian Vasseur, Jacques Gerard, Richard Thibault, The Genesis of Bowel Sounds: Influence of Viscus and Gastrointestinal Content, Gastroenterology, Volume 71, Issue 2,1976, Pages 282-285.
- Al-Missri, Murtaja Z., and Ishwarlal Jialal. „Physiology, Motilin.” (2019)..
- Du, Xuhao, et al. „Bowel sounds identification and migrating motor complex detection with low-cost piezoelectric acoustic sensing device.” Sensors 18.12 (2018): 4240. Baid, Heather. „A critical review of auscultating bowel sounds.” British Journal of Nursing 18.18 (2009): 1125-1129.
- Inderjeeth, AJ., Webberley, K.M., Muir, J. et al. The potential of computerised analysis of bowel sounds for diagnosis of gastrointestinal conditions: a systematic review. Syst Rev 7, 124 (2018).
