Historia jednej kanapki: Od ugryzienia do wydalenia

Od ugryzienia do wydalenia

Jedzenie i picie to czynności naturalne – robimy to codziennie, dbamy o jakość posiłków, ich smak i wygląd, ale nie myślimy o tym jak w naszym organizmie przebiega trawienie. Oczywiście nie musimy o tym myśleć bo trawienie przebiega automatycznie, bez naszego świadomego udziału. Czynności układu trawiennego można rozpatrywać z punktu widzenia: motoryki, wydzielania, trawienia, wchłaniania i wydalania, ale są one ze sobą ściśle zsynchronizowane, co zapewnia optymalne wykorzystanie przez organizm pobieranych składników pokarmowych i wydalanie z kałem niestrawionych resztek. W czasie trawienia następuje rozkład enzymatyczny spożytych pokarmów do najprostszych składowych (monocukry, aminokwasy, kwasy tłuszczowe), które ulegają wchłonięciu z jelit. Jedzenie to nie to samo co odżywianie: jedzenie to proces mechanicznego rozdrabniania pokarmu i połykania, a odżywianie jest świadomym wyborem pokarmu, który ma zaspokoić wszelkie potrzeby odżywcze i energetyczne naszego organizmu.

Uczucie głodu i związane z nim poszukiwanie pokarmu jest jednym z najbardziej podstawowych instynktów człowieka. Uczucie głodu jest regulowane automatycznie przez ośrodkowy układ nerwowy na zasadzie sprzężenia zwrotnego pomiędzy uczuciem głodu i sytości. Pierwsze sygnały dotyczące chęci jedzenia docierają do mózgu na sam widok i zapach pożywienia.

Przewód pokarmowy został zaprojektowany przede wszystkim w celu umożliwienia przyswajania składników odżywczych. Mózg zbiera informacje o stanie energetycznym organizmu, pochodzące z jelit i narządów trawiennych. W przypadku uczucia sytości, ośrodki kory mózgowej wywierają działanie hamujące na ośrodek głodu, umiejscowiony w podwzgórzu i odwrotnie, uczucie głodu pobudza ten ośrodek nasilając chęć zdobycia pożywienia. Uczucie głodu pojawia się gdy stężenie glukozy we krwi obniża się o 10 – 15 %, ale może pojawiać się automatycznie np. w związku z nadchodzącą porą posiłku. Na skutek zmniejszenia stężenia glukozy we krwi, hormon glukagon wydzielany przez trzustkę rozkłada glikogen zmagazynowany w wątrobie i mięśniach do glukozy, podstawowego związku, z którego organizm uzyskuje energię. Ilość rezerw glikogenu jest niewielka i po ich wykorzystaniu organizm sięga do zapasu tłuszczu zmagazynowanego w tkance tłuszczowej. W tym procesie pozyskiwania energii bierze również udział wątroba, która rozkłada tłuszcze do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Początkowe szybkie tempo ich rozkładu do prostszych związków chemicznych ulega spowolnieniu, co stymuluje organizm do poszukiwania i pobierania pożywienia. Proces pozyskiwania energii z glikogenu i związków tłuszczowych ma miejsce tylko w przypadku niezaspokojonego uczucia głodu. Z chwilą pobierania pożywienia procesy te ulegają przerwaniu i w wyniku wchłonięcia odpowiednich składników odżywczych utracone zapasy glikogenu i tłuszczu zostają uzupełnione.

Zaczyna się od kęsa..

Wyobraźmy sobie, że czujemy lekki głód, by go zaspokoić przygotowaliśmy sobie kanapkę: chleb posmarowany masłem, plasterek żółtego sera i szynki oraz plasterek świeżego pomidora i ogórka. Kanapka składa się z węglowodanów (chleb i warzywa), białka (szynka) i tłuszczu (masło i ser). Kanapka wygląda bardzo apetycznie i do ust zaczyna napływać ślina, bierzemy pierwszy kęs i zaczyna się proces trawienia.

Jama ustna

Zęby są również częścią mechanizmu trawienia – rozdrabniają pokarm. Siekacze, znajdujące się w środkowej przedniej części dolnej i górnej szczęki, tną i gryzą kawałki jedzenia, a zęby trzonowe w tylnej części jamy ustnej mielą i żują. Kiedy zaczynamy żuć, gruczoły w jamie ustnej i gardle zaczynają intensywnie wydzielać ślinę. Płyn ten nie tylko wspomaga trawienie, ale także nawilża usta, a zawarte w nim substancje pomagają ograniczyć rozwój infekcji jamy ustnej i gardła oraz pomagają chronić zęby i dziąsła przed infekcjami bakteryjnymi. Człowiek ma kilka zestawów gruczołów ślinowych tak zwanych ślinianek: najważniejsze są ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe, znajdujące się po obu stronach twarzy. Gruczoły ślinowe znajdują się także w przełyku i gardle.

Żucie ma duże znaczenie dla procesów trawienia!

Rozdrobnienie pokarmu w jamie ustnej ułatwia jego rozpad enzymatyczny, a ponadto umożliwia pobudzenie receptorów smakowych, prowadząc do powstania wrażeń smakowych oraz odruchowego pobudzenia wydzielania soków trawiennych, jak ślina, sok żołądkowy i trzustkowy. Stan znany jako suchość w ustach (kserostomia) pojawia się, gdy w ustach nie ma wystarczającej ilości śliny. Może to utrudniać żucie i połykanie jedzenia. W fazie ustnej pokarm, odpowiednio rozdrobniony i zmieszany ze śliną, zostaje uformowany na języku w postaci kęsa, który dzięki ruchom języka i policzków zostaje przesunięty ku tyłowi i wciśnięty przez unoszącą się podstawę języka do gardła, jednocześnie płat tkanki zwany nagłośnią zamyka krtań i na chwilę zatrzymuje się oddychanie, co ma zapobiec zakrztuszeniu się.

Razem ze śliną do jamy ustnej wydzielane są enzymy, które rozpoczynają proces trawienia: amylaza rozkłada skrobie (węglowodany złożone) na cukry maltozę i dekstrynę, α-D-glukozydaza (maltaza) rozkłada maltozę na glukozę. Ślina zawiera również enzym lipazę językową (trawienie tłuszczów), która ma optimum działania przy pH około 4,0, więc jest aktywowana dopiero w kwaśnym środowiska żołądka. Kiedy enzymy śliny zaczynają rozkładać jedzenie, kubki smakowe na języku i na podniebieniu wysyłają do mózgu sygnały smakowe. W ten sposób wyczuwane jest 5 podstawowych smaków jedzenia: kwaśny, słodki, słony, gorzki i umami (smak mięsny). Nerwy w nosie, ustach, oczach i gardle pozwalają doświadczać innych właściwości jedzenia, takich jak kolor, konsystencja, ciepło bądź chłód potrawy.

Kanapka została pogryziona, przeżuta, kęsy wymieszane ze śliną. Skrobia (węglowodan złożony, pochodzący z chleba) została, w wyniku działania amylazy i maltazy rozłożona do glukozy. Pozostałe składniki kanapki będą trawione w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego.

Przełyk

Po rozpoczęciu połykania proces trawienia staje się automatyczny, niezależny od woli człowieka. W przełyku kęs pokarmowy przesuwa się z szybkością około 5–10 cm/s dzięki fali perystaltycznej, która stanowi kontynuację podobnej fali w gardle i ma również charakter odruchu wywołanego podrażnieniem receptorów w błonie śluzowej jamy ustnej, gardła i przełyku. Szybkość przechodzenia pokarmu przez przełyk zależy od właściwości fizycznych pokarmu, działania siły ciężkości, postawy jedzącego i aktywności skurczowej mięśni przełyku. Ośrodek połykania w mózgu może być pobudzany lub hamowany przez wyższe ośrodki nerwowe, co sprawia czasem wrażenie, że połykanie jest aktem dowolnym. Kiedy pokarm dociera do końca przełyku, przypominający pierścień mięsień – zwany dolnym zwieraczem przełyku – rozluźnia się i pozwala pokarmowi dostać się do żołądka. Ten zwieracz zwykle pozostaje zamknięty. Zapobiega to zarzucaniu (refluksowi) treści żołądkowej do przełyku i peptycznemu uszkodzeniu błony śluzowej przełyku przez kwaśną treść żołądka. Kęs pokarmu dociera do żołądka z falą perystaltyczną w czasie ∼5 s od połknięcia.

Żołądek

Gdy pokarm dotrze do żołądka, zwieracze przy otworze żołądka i wyjściu do jelita cienkiego zamykają się. Znajdujący się w żołądku pokarm jest poddawany działaniu kwasu solnego i enzymów żołądka: pepsyny i lipazy żołądkowej oraz lipazy językowej aktywowanej w żołądku pod wpływem niskiego pH. Wstępne trawienie białek zachodzi w żołądku pod wpływem kwasu solnego i polega na ich denaturacji, czyli uszkodzeniu przestrzennej struktury. Dzięki temu enzymy trawienne (pepsyna) mogą dotrzeć do wnętrza cząsteczki białka. Lipaza językowa hydrolizuje tłuszcze mleka, a lipaza żołądkowa hydrolizuje pewną ilość trójglicerydów. Trawienie węglowodanów (cukrów) jest hamowane przez niskie pH żołądka.

Żołądek jest narządem zmieniającym kształt, wielkość i położenie zależnie od swego napięcia skurczowego, wypełnienia i postawy ciała. Gdy wzrasta jego napięcie skurczowe, żołądek może przybierać kształt rogu, a gdy jego napięcie maleje, może układać się poziomo albo tworzyć rodzaj haka o ułożeniu pionowym. Żołądek dzielony jest na trzy części: cześć wpustową, część środkową czyli trzon żołądka i część odźwiernikową. Aktywność motoryczna żołądka w części wpustowej różni się znacznie od aktywności w części odźwiernikowej. Część wpustowa pełni funkcję rezerwuaru dla pokarmów, podczas gdy część odźwiernikowa służy do mieszania ich z sokiem żołądkowym i przesuwania do dwunastnicy. Pojemność części wpustowej wynosi przeciętnie 1,5 l, ale dzięki odruchowej relaksacji adaptacyjnej może się zwiększać nawet do 6 l, bez wzrostu ciśnienia wewnątrz żołądkowego.

Aktywność skurczowa żołądka rozpoczyna się już wkrótce po spożyciu pokarmu

Częstość skurczów w odźwiernikowej części żołądka wynosi ok. 3 cykle/min. Każdy skurcz perystaltyczny przesuwa masę pokarmową w kierunku odźwiernika, wtłaczając jednorazowo niewielką jej porcję do dwunastnicy; reszta zostaje odrzucona do trzonu. Pokarm wielokrotnie przesuwany w żołądku w jedną (propulsja) i drugą stronę (retropulsja) ulega dokładnemu rozdrobnieniu i wymieszaniu z sokiem żołądkowym. W zależności od składu pokarm może  pozostawać w żołądku około 1–4 godzin. Ruchliwość żołądka miesza i rozdrabnia pokarm na małe porcje, które mogą zostać przesunięte do jelita cienkiego przez zwieracz odźwiernika. Wydzieliny błony śluzowej, a zwłaszcza kwas żołądkowy, pomagają rozcieńczać i rozpuszczać pokarm oraz denaturować składniki żywności.

Pokarm gromadzący się w żołądku układa się warstwami

Kolejno połykane porcje trafiają do środka żołądka, rozsuwając na zewnątrz pokarmy spożyte wcześniej, a zatem te ostatnie nie tracą kontaktu z wydzieliną trawienną błony śluzowej. Płyny przesuwają się w kierunku odźwiernika i dalej do dwunastnicy szybciej niż pokarm stały. Najszybciej przechodzą przez niego płyny izotoniczne, wolniej płyny hipo- i hipertoniczne. W miarę opróżniania żołądka, stopniowo zmniejsza się wypełnienie części rezerwuarowej. Pojedynczy skurcz żołądka trwa 5–20 s, a częstość skurczów przesuwających pokarm do dwunastnicy wynosi 3–5 skurczów /min.

Gdy jeden cykl skurczów, po przejściu przez całe jelito cienkie dociera do jelita grubego, w żołądku rozpoczyna się kolejny cykl.

Opróżnianie żołądka zależy od właściwości mechanicznych, chemicznych i fizycznych spożywanego pokarmu. Niezależnie jednak od rodzaju pokarmu i czynników regulujących, główna cecha dynamiki opróżniania żołądka jest stała – wzrost zawartości żołądka przyspiesza opróżnianie. Dodatek tłuszczów i węglowodanów do pokarmu zwalnia opróżnianie żołądka. Najkrócej przebywa w żołądku pokarm białkowy. Pokarm dobrze rozdrobniony przechodzi do dwunastnicy szybciej niż zawierający duże cząstki o stałej konsystencji. Opróżnianie żołądka jest wynikiem współdziałania żołądka, zwieracza odźwiernika i dwunastnicy, stanowiących razem jednostkę motoryczną. Warunkiem przechodzenia treści żołądkowej do dwunastnicy jest gradient ciśnień pomiędzy żołądkiem i dwunastnicą, a czynnikiem bezpośrednio kontrolującym opróżnianie żołądkowe jest zwieracz odźwiernikowy.

W soku żołądkowym młodych ssaków, w tym również człowieka, znajduje się specjalny enzym proteolityczny – podpuszczka, zwana też renniną. Ścina ona białka mleka, powodując wytrącenie kazeiny – głównego białka zawartego w mleku. W ten sposób białko to przygotowywane jest do trawienia przez pepsynę. Wraz z dojrzewaniem organizmu wydzielanie podpuszczki jest stopniowo ograniczane, aż do całkowitego zaniku.

W wyniku skurczów żołądka, działania kwasu żołądkowego oraz enzymów trawiennych nasza kanapka zamieniła się w półpłynną masę, która zostanie przesunięta do jelita cienkiego. W żołądku białka (szynka) zostały rozłożone do polipeptydów, część tłuszczu (masło, tłuszcz z sera) do diglicerydów, ich dalsze trawienie będzie odbywało się w jelicie cienkim.

Jelito cienkie

Jelito cienkie stanowi najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego. Rozpoczyna się dwunastnicą, długości ok. 20 cm, a całkowita jego długość badana przyżyciowo wynosi ok. 3–6 m, średnica 3 – 5 cm. Na jelito czcze przypadają początkowe 2/5, a na jelito kręte – dalsze 3/5 długości jelita. Jelito cienkie jest oddzielone od żołądka przez zwieracz odźwiernika, a od jelita grubego przez zwieracz krętniczo-kątniczy. Pierwszy reguluje opróżnianie żołądka i zapobiega zarzucaniu (refluksowi) treści żółciowo-trzustkowej i dwunastniczej do żołądka, a drugi reguluje transport treści z jelita cienkiego do grubego i zapobiega zarzucaniu do jelita krętego zawartości okrężnicy.

Główna część procesów trawienia zachodzi w jelicie cienkim, a zwłaszcza w dwunastnicy, do której wpada przewód trzustkowy i żółciowy.

Większość enzymów trawiennych w jelicie cienkim jest wydzielana przez trzustkę. Trzustka produkuje lekko zasadowy sok trzustkowy o pH 8 w ilości ok. 1–3 litrów na dobę. Zasadowy sok trzustkowy neutralizuje bardzo kwaśną treść żołądka, przechodzącą do dwunastnicy. W soku trzustkowym znajdują się enzymy trawiące białka: trypsyna, chymotrypsyna, elastazy, karboksypeptydazy; trawiące tłuszcze: lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esterazy oraz trawiąca polisacharydy: amylaza trzustkowa. Enzymy te są produkowane w formie nieczynnej i aktywowane w świetle jelita cienkiego, ma to chronić trzustkę przed samostrawieniem. Enzymy trawienne są także produkowane w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego, są to: amylaza jelitowa, laktaza, sacharaza, aminopeptydazy, karboksypeptydazy, lipaza i nukleazy jelitowe.

Białka są rozkładane najpierw na peptydy (enzymy: trypsyna i chymotrypsyna) a następnie na aminokwasy (enzymy: arboksypeptydaza, aminopeptydaza i in.). Rozkład białek rozpoczął się w już w żołądku i będzie kontynuowany jeszcze w jelicie grubym. Jedyne białka, które nie ulegają trawieniu i są wchłaniane w organizmie w swojej pierwotnej postaci, to immunoglobuliny (białka odpornościowe) zawarte w siarze – mleku wydzielanym przez matkę przez kilka dni po porodzie.

Lipidy (tłuszcze) są rozkładane do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Lipaza trzustkowa rozkłada trójglicerydy i diglicerydy na wolne kwasy tłuszczowe i monoglicerydy. Działanie lipazy trzustkowej jest wspomagane przez żółć produkowaną w woreczku żółciowym. Sole żółci (lecytyna) emulgują tłuszcze, umożliwiając działanie lipazy trzustkowej, która jest rozpuszczalna w wodzie, a tłuszcze są hydrofobowe i mają tendencję do oddzielania się od wodnistego soku jelitowego. Sole kwasów żółciowych utrzymują tłuszcze w stanie emulsji, dopóki lipaza trzustkowa nie rozłoży ich na mniejsze składniki, które są w stanie przedostać się do kosmków w celu ich wchłonięcia.

Rozkład węglowodanów (skrobi) rozpoczął się w jamie ustnej, w żołądku został zahamowany i jest kontynuowany w dwunastnicy i jelicie cienkim. Amylaza trzustkowa rozkłada niektóre węglowodany i skrobię na oligosacharydy. Następnie enzymy rąbka szczoteczkowego jelita cienkiego dekstrynaza i glukoamylaza rozkładają oligosacharydy do monosacharydów. Dwucukry występujące naturalnie w żywności nie są rozkładane przez amylazę trzustkową. Enzymy rąbka szczoteczkowego (laktaza, sacharaza, trehalaza) hydrolizują te związki do monosacharydów: glukozy, galaktozy i fruktozy.

Pozostałe węglowodany przechodzą niestrawione do jelita grubego, gdzie są trawione przez bakterie jelitowe.

U większości dorosłych ludzi laktaza nie występuje, a laktoza, podobnie jak większość polisacharydów, nie jest trawiona w jelicie cienkim. Niektóre węglowodany, takie jak celuloza, nie są w ogóle trawione, mimo że składają się z wielu jednostek glukozy. Dzieje się tak, dlatego że celuloza jest zbudowana z beta-glukozy, co sprawia, że wiązania między monosacharydami różnią się od tych obecnych w skrobi, która składa się z alfa-glukozy. Ludziom brakuje enzymu do rozszczepiania wiązań beta-glukozy – mają go roślinożercy oraz bakterie mikrobiomu jelitowego.

Zawartość jelita cienkiego (masa pokarmowa) przesuwa się w kierunku jelita grubego w wyniku ruchów perystaltycznych. Odruch perystaltyczny jest odruchem neurologicznym, neuroprzekaźnikiem jest serotonina. Perystaltyka to sekwencyjny skurcz pierścieni mięśni gładkich, po którym następuje rozluźnienie mięśni, powodując falę skurczu, która kieruje treść pokarmową w kierunku okrężnicy. U człowieka po spożyciu posiłku aktywność perystaltyczna jelita cienkiego jest rzadka i ma niewielką siłę. Każda fala skurczu przemieszcza się tylko około 10 cm. Jednak zdarzają się sporadyczne fale intensywnego skurczu, znane jako pęd perystaltyczny, które przemieszczają się po całej długości jelita cienkiego. Zarówno krótkie, jak i długie fale są odpowiedzialne za przemieszczanie treści pokarmowej wzdłuż jelita w kierunku okrężnicy. W okresie między posiłkami jelito cienkie jest regularnie oczyszczane przez okrężne skurcze mięśniowe, które rozchodzą się wzdłuż całego jelita co 75–90 minut.

Trawienie składników odżywczych to procesy enzymatyczne i reakcje chemiczne, które mogą zachodzić jedynie w środowisku płynnym, zawierającym wodę. Zatem kontrola ilości płynu w świetle jelita ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania jelit. To płynne środowisko umożliwia kontakt enzymów trawiennych z cząstkami pokarmu, a następnie dyfuzję strawionych składników odżywczych do miejsca ich wchłaniania. Płynność treści jelitowej ułatwia jej przechodzenie na całej długości przewodu pokarmowego bez uszkodzenia warstwy nabłonka. Gdy posiłek został całkowicie strawiony i wchłonięty (oprócz błonnika), w jelicie cienkim ciągle wchłaniana jest woda, elektrolity, sole mineralne oraz witaminy zarówno rozpuszczalne w wodzie jak i w tłuszczach.

Treść jelita cienkiego w wyniku ruchów perystaltycznych jest sukcesywnie przesuwana w kierunku jelita grubego i przez zwieracz krętniczo-kątniczy, porcjami dostaje się do jelita grubego.

Szynka i tłuszcze (masło, ser) z naszej kanapki zostały rozłożone w jelicie cienkim do aminokwasów i kwasów tłuszczowych, sacharoza z ogórka i pomidora – do glukozy i fruktozy. Zarówno aminokwasy jak i kwasy tłuszczowe oraz cukry proste zostały, przez otwory na szczytach kosmków jelitowych, wchłonięte do układu krążenia i zostaną rozprowadzone do komórek ciała, gdzie będą służyć jako materiał budulcowy. W jelicie cienkim została wchłonięta większość wody z kanapki, witaminy m.in.: C, K, B (pomidor i ogórek), A, D (masło) oraz składniki mineralne: żelazo, wapń, potas, sód i inne. Błonnik z ogórka i pomidora oraz resztki skrobi z chleba będą trawione w jelicie grubym przez bakterie.

Jelito grube

W jelicie grubym pokarm nie jest już trawiony przez enzymy, dlatego że komórki nabłonka jelita grubego nie wytwarzają enzymów trawiennych, ale znajduje się tu ogromna liczba bakterii – mikrobiom jelitowy. Bakterie te mają enzymy do trawienia węglowodanów nierozłożonych w jelicie cienkim: celulozy i pozostałości skrobi. Kilka gatunków bakterii w jelicie grubym syntetyzuje celulazy i trawi celulozę. Co ważne, głównymi produktami końcowymi mikrobiologicznego trawienia celulozy i innych węglowodanów są krótkołańcuchowe i lotne kwasy tłuszczowe, kwas mlekowy, metan, wodór i dwutlenek węgla. Fermentacja jest więc głównym źródłem gazów jelitowych.

Lotne i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (zwłaszcza kwas masłowy, octowy i propionowy) powstające w wyniku fermentacji są nie tylko metabolizowane w komórkach nabłonka jelitowego, ale mogą być wchłaniane przez dyfuzję, a tym samym dostarczają paliwa do ogólnoustrojowego metabolizmu energetycznego.

Oszacowano, że udział lotnych kwasów tłuszczowych wytwarzanych w jelicie grubym stanowi cenne uzupełnienie źródeł pokarmowych i sprawia, że kliniczny niedobór witaminy K jest rzadki.

W jelicie grubym następuje dalsza absorpcja wody, jonów sodu i chloru z treści jelitowej oraz wydzielanie jonów wodorowęglanowych i śluzu. Woda, podobnie jak w jelicie cienkim, jest absorbowana w odpowiedzi na gradient osmotyczny. Nabłonek okrężnicy jest skuteczniejszy w wchłanianiu wody niż nabłonek jelita cienkiego. Wydzielanie jonów wodorowęglanowych do światła jelita grubego pomaga w neutralizacji kwasów powstających w wyniku fermentacji prowadzonej przez bakterie w jelicie grubym.

W jelicie grubym zaczyna formować się kał. Zwykle odchody składają się w 75 % z wody i 25 % z substancji stałych. Około 30 % ciał stałych to żywe i martwe bakterie; kolejne 30 % to niestrawione przez bakterie składniki pożywienia; 10 do 20 % to cholesterol i inne tłuszcze; 10 do 20 %t to substancje nieorganiczne, takie jak fosforan wapnia i fosforan żelaza; a 2 do 3 % to białko. Pozostałości komórek wydalane z błony śluzowej przewodu pokarmowego również przechodzą do materiału odpadowego, podobnie jak pigmenty żółciowe (bilirubina) i martwe leukocyty (białe krwinki). Brązowy kolor kału spowodowany jest działaniem bakterii na bilirubinę, która jest końcowym produktem rozpadu hemoglobiny (krwinek czerwonych). Zapach kału jest wywoływany przez indol, skatol, siarkowodór i merkaptany, które są wytwarzane przez bakterie. Nabłonek okrężnicy wydziela śluz w odpowiedzi na bodźce dotykowe (treść pokarmowa) pochodzące ze światła jelita, a także bodźce przywspółczulne z nerwów miednicy. Śluz chroni nabłonek, a także służy do wiązania odwodnionej treści pokarmowej z kałem.

Ruchy perystaltyczne i masowe

W okrężnicy obserwuje się trzy rodzaje ruchów perystaltycznych: skurcze segmentacyjne, które rozdzielają i mieszają treść pokarmową, która w ten sposób dociera do błony śluzowej, gdzie następuje wchłanianie; skurcze antyperystaltyczne (w odwrotnym kierunku do ruchów perystaltycznych) służące zahamowaniu ruchu treści pokarmowej przez okrężnicę, dając dodatkową możliwość wchłaniania wody i elektrolitów oraz skurcze perystaltyczne, które oprócz regulacji napływu z jelita cienkiego, ułatwiają ruch pokarmu przez okrężnicę. Dodatkowo w jelicie grubym występują ruchy masowe, których nie ma w innych odcinkach przewodu pokarmowego. Ta masywna fala perystaltyczna przesuwa się z prędkością 20 centymetrów na minutę. Najsilniejsze skurcze tego rodzaju pojawiają się zwykle 2-3 razy dziennie, zwłaszcza w ciągu pierwszej godziny po spożyciu posiłku i powodują usuwanie treści z jelita grubego. W okresach między posiłkami okrężnica jest na ogół spokojna. Po posiłku znacznie zwiększa się ruchliwość okrężnicy, ze względu na sygnały wysyłane przez jelitowy układ nerwowy. Głównym stymulatorem skurczów jest rozdęcie okrężnicy. Kilka razy dziennie ruchy masowe wypychają kał do odbytu, który jest zwykle pusty. Rozdęcie odbytnicy stymuluje odruch wypróżniania: odruchowe rozluźnienie zwieracza wewnętrznego odbytu, po którym następuje dobrowolne rozluźnienie zwieracza zewnętrznego odbytu i wypróżnienie.

Nasza kanapka została strawiona, aminokwasy, kwasy tłuszczowe cukry proste, woda oraz witaminy i minerały zostały wchłonięte do krwiobiegu i wykorzystane przez komórki organizmu. Żucie zajęło od 20 sekund do 1 minuty, przełykanie i przesuwanie do żołądka trwało 4‑8 sekund, trawienie przy udziale enzymów 2‑4 godziny, wchłanianie 3‑5 godzin, a niestrawione resztki przebywały w jelicie grubym ok. 10 godzin. Podane wartości są oczywiście orientacyjne, ponieważ zależą od wielu czynników, np. od składu chemicznego pożywienia czy od zawartości wody jak i zmienności osobniczych.

W kanapce oprócz substancji odżywczych mogły znajdować się także inne składniki takie jak: barwniki, substancje konserwujące, spulchniacze, antyzbrylacze, pozostałości środków ochrony roślin i wiele innych. Te substancje wraz z wodą zostały wchłonięte w jelitach i przez żyłę wrotną zostały skierowane do wątroby, gdzie zajdą procesy ich neutralizacji i rozkładu, ale to już zupełnie inna historia.

Opracowano na podstawie:

1. Druce M, Bloom SR The regulation of appetite Archives of Disease in Childhood 2006;91:183-187.
2. Margaret E. Smith, Dion G. Morton,7 – THE SMALL INTESTINE, Editor(s): Margaret E. Smith, Dion G. Morton, The Digestive System (Second Edition), Churchill Livingstone, 2010, Pages 107-127.
3. Chirurgia Sabistona. Tom 4 – Brzuch – B. Mark Evers, Courtney M. Townsend Jr, Kenneth L. Mattox, R. Daniel Beauchamp, Tadeusz Popiela.
4. Jelito cienkie, jelito grube, trzustka. Seria Gastroenterologia i hepatologia w praktyce klinicznej N. J. Talley, S.V. Kane, M.B. Wallace wyd. I polskie, red. J. Chojnacki.
5. Stanisław Konturek, Fizjologia człowieka, Tomasz Brzozowski, Edra Urban and Partner, Wrocław 2019, wyd.3.