Kandydoza przewodu pokarmowego – realny problem dzisiejszych czasów

Kandydoza przewodu pokarmowego, nazywana inaczej drożdżycą, jest schorzeniem przewlekłym, które może rozwijać się w organizmie człowieka przez wiele lat, a jej niespecyficzne objawy ogólne i zróżnicowany obraz kliniczny może sugerować wiele chorób. W większości przypadków grzybice tego typu mają charakter endogenny, ponieważ wywołują je drożdżaki z rodzaju Candida, głównie Candida albicans, zasiedlające naturalną mikroflorę przewodu pokarmowego, m.in. błon śluzowych jamy ustnej, żołądka i jelit [1]. W prawidłowych warunkach, u około 50-70% populacji, drożdżaki te nie wywołują choroby, a ich potencjalne działanie patogenne zahamowane jest przez działanie innych bakterii jelitowych. Candida, jako komensale, wraz z innymi drobnoustrojami współuczestniczą w zagospodarowaniu resztek pokarmowych, nie czyniąc gospodarzowi wyraźnych szkód. W stanach patologicznych jednak, gdy równowaga mikrobiologiczna organizmu zostanie zachwiana i dojdzie do osłabienia funkcji układu odpornościowego, często obserwuje się przerost tychże grzybów – niejednokrotnie kosztem zmniejszenia się populacji pozostałych mikroorganizmów. Niekontrolowane namnażanie się i rozwój C. albicans w świetle przewodu pokarmowego może stanowić realne zagrożenie dla organizmu żywiciela [2-4]. Wytwarzane przez grzyby toksyny, takie jak kandydotoksyna, wykazują działanie toksyczne w stosunku do komórek zainfekowanego organizmu, osłabiając przy tym jego układ odpornościowy oraz nasilając rozprzestrzenianie się choroby. Dodatkowo, mogą one oddziaływać na barierę jelitową i ściany jelit zaburzając ich funkcję oraz prowadząc do rozszczelnienia wspomnianej fizjologicznej bariery. Niszcząc w ten sposób naturalną „tarczę ochronną” organizmu, Candida przedostają się do krążenia wywołując szereg reakcji ogólnoustrojowych, które nie pozostają obojętne dla zdrowia. Nadmierny rozrost drożdżaków, w szczególności w przewodzie pokarmowym, w pośredni sposób powoduje również upośledzenie wchłaniania składników odżywczych z pożywienia, co w konsekwencji prowadzi do niedoborów witamin i minerałów [3, 5, 6].

Kandydoza przewodu pokarmowego – coraz częstszy problem!

Jeszcze do niedawna kandydoza przewodu pokarmowego stanowiła niecodzienny problem kliniczny. Ostatnio obserwuje się ją jednak coraz częściej, między innymi z uwagi na liczne postępy w medycynie – dostępność antybiotykoterapii, rozwój transplantologii, intensywnego leczenia onkologicznego oraz w wyniku zwiększania się liczby pacjentów z immunosupresją czy różnymi chorobami układowymi, takimi jak cukrzyca. Zgodnie z anatomicznym podziałem, kandydozę przewodu pokarmowego możemy podzielić na:

• kandydozę przełyku,
• kandydozę żołądka i dwunastnicy
• oraz kandydozę jelit [1, 7, 8].

Drożdżyca jest chorobą grzybiczą, z którą można się zetknąć w każdym wieku. Aby Candida mogła się rozwinąć, musi jednak mieć sprzyjające warunki, a bez wątpienia sprzyjają jej wszelkiego rodzaju zaburzenia układu odpornościowego [wrodzone bądź nabyte (takie jak AIDS)], podeszły wiek, a także zmiany ilościowe oraz jakościowe mikroflory jelitowej. Ponadto, kandydoza przewodu pokarmowego dotyka najczęściej osób, które jak już wcześniej zaznaczono są często poddawane antybiotykoterapii, przyjmują leki immunosupresyjne (obniżające odporność), cytostatyki, kortykosteroidy, inhibitory pompy protonowej (IPP) czy długotrwale stosują antykoncepcję hormonalną (bądź hormonalną terapię zastępczą). Wspomniane kandydozy dotyczą także osób, które nierzadko zmagają się z cukrzycą, nowotworami, niedoborami odporności, astmą czy schorzeniami reumatologicznymi. Istotne i sprzyjające jej rozwojowi są również błędy dietetyczne związane z nadmiernym spożyciem cukrów prostych, tłuszczy nasyconych oraz produktów mlecznych stanowiących pożywkę dla drożdżaków [3, 9, 10].

Objawy kandydozy zależą od zainfekowanego narządu i układu

Grzyby z rodzaju Candida albicans pozbawione swoich naturalnych oponentów zaczynają się namnażać w znacznym tempie, powodując przy tym szereg uporczywych dla chorego dolegliwości. Objawy te zależą od narządu i układu, jaki został przez grzyba zainfekowany [2, 3]. Najczęstszymi postaciami kandydozy błon śluzowych są kandydoza jamy ustnej i przełyku. Znacznie rzadziej spotykane są kandydozy żołądka i jelit. Mimo różnic w budowie błon śluzowych poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego, powierzchniowe warstwy nabłonka są zazwyczaj miejscem ulokowania zmian chorobowych, a w obrazie klinicznym często towarzyszy im stan zapalny. W niektórych przypadkach właściwa diagnoza drożdżycy przewodu pokarmowego okazuje się jednak sporym problemem. Obraz kliniczny zakażeń zbliżony jest bowiem do infekcji wirusowych czy bakteryjnych. Do pewnego rozpoznania choroby wymagane jest zatem niejednokrotnie przeprowadzenie badania endoskopowego wraz z pobraniem wycinków ze zmienionych chorobowo miejsc. Tego typu diagnostyka, poprzedzona szczegółowym wywiadem z pacjentem, wsparta jest często badaniami fizykalnymi, mikroskopowymi oraz badaniami immunologicznymi [11].

Jakie zatem są objawy kandydozy?

Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo wszystko zależy jakich odcinków przewodu pokarmowego dotyczyć będzie zakażenie. W przypadku zakażeń grzybiczych jamy ustnej i gardła, najbardziej charakterystycznym objawem jest zaczerwienienie z białawymi płatkami (tzw. biały nalot) oraz błonami rzekomymi na powierzchni gardła, języka i dziąseł. Początkowo, płytki te są silnie związane z podłożem, z czasem jednak dają się usunąć, odsłaniając zaczerwienioną, niekiedy krwawiącą błonę śluzową. Nasileniu zmian zapalnych towarzyszy ból, pieczenie, suchość błony śluzowej oraz niejednokrotnie zapalenie kącików ust. Wraz z patologicznym rozrostem Candida w obrębie jamy ustnej, często dochodzi też do nadmiernego namnażania się tego grzyba w przełyku a charakterystycznymi objawami tej infekcji są różnego rodzaju zaburzenia połykania (dysfagia) i towarzyszący im ból (odynofagia), brak apetytu, nudności czy wymioty. W przypadku licznej kolonizacji tego grzyba w przełyku może dochodzić nawet do objawów krwawienia i perforacji (tzw. krwawe wymioty) na skutek znacznego uszkodzenia błony śluzowej. Nieco rzadziej objawy kandydozy układu pokarmowego mogą dotyczyć też żołądka czy jelit. W tym przypadku najczęściej stwierdza się owrzodzenia, pogrubienie fałdów błony śluzowej, rzadziej zaś powierzchowne nadżerki, białawe płytki bądź błony rzekome. Objawy kliniczne są z reguły niespecyficzne i łatwo je pomylić z innymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, a należą do nich przede wszystkim uczucie pełności w nadbrzuszu środkowym, wzdęcia, pobolewania, mdłości, wymioty, w skrajnych przypadkach krwawienie z przewodu pokarmowego. Często towarzyszy im także utrata apetytu i masy ciała. Końcowy odcinek układu pokarmowego jest zaś miejscem występowania kandydozy skóry okolic odbytu, która daje nieprzyjemne objawy pod postacią świądu i pieczenia. Dolegliwościom tym regularnie towarzyszy intensywny odczyn rumieniowy oraz maceracja skóry [10-12].

Co robić gdy wyżej wymienione dolegliwości dotkną Ciebie?

Zawsze, przed podjęciem właściwych działań, zastosowaniem odpowiedniego leczenia, należy skonsultować się z lekarzem, by ustalić przyczynę dolegliwości. W celu uzyskania pewności lekarz powinien zlecić wspomniane wyżej rozległe badania diagnostyczne, a w przypadku pozytywnego ich wyniku winna być wdrożona odpowiednia farmakoterapia, gdyż nieleczone zakażenie drożdżakami może doprowadzić do upośledzenia wielonarządowego i sepsy grzybiczej (kandydemii). Rozpoznaną grzybicę leczy się dostępnymi lekami przeciwgrzybiczymi, na zlecenie i pod nadzorem lekarza. W zależności od jej lokalizacji stosuje się leki o działaniu miejscowym (kandydozy powierzchniowe) lub systemowym (kandydozy inwazyjne). W niektórych przypadkach, w celu uzyskania lepszej skuteczności terapii wskazane jest kojarzenie kilku preparatów – zarówno tych o działaniu miejscowym, jak i tych o działaniu ogólnym [1, 3].

Tabela 1 Wybrane preparaty lecznicze stosowane w kandydozie przewodu pokarmowego – opracowano w oparciu o [1, 11].

Kandydoza jamy ustnej	Leki o działaniu miejscowym: tabletki do ssania (amfoterycyna B, ketokonazol), żele lub maści (mikonazol, nystatyna, klotrimazol), zawiesiny do inhalacji, pędzlowania i płukania (amfoterycyna B, nystatyna, ketokonazol), gumy do żucia (mikonazol)
Kandydoza przełyku	Leki o działaniu miejscowym: zawiesina do pędzlowania i płukania (nystatyna) oraz leki o działaniu ogólnym: tabletki (ketokonazol, flukonazol, itrakonazol). W przypadku braku odpowiedzi na leczenie: wlew dożylny z flukanazolu i amfoterycyny B
Kandydoza żołądka	Leki o miejscowym i ogólnym (nystatyna, ketokonazol, flukonazol, itrakonazol)
Kandydoza jelit:	Leki o działaniu ogólnym (nystatyna, ketokonazol, flukonazol, itrakonazol, amfoterycyna B)

Proces leczenia, oprócz przemyślanej strategii i doboru leków, wymaga od pacjenta również cierpliwości i czasu. Warto też pamiętać o działaniach wspomagających leczenie, które wyraźnie zwiększają szansę powodzenia. Niejednokrotnie bowiem podstawą każdej terapii przeciwgrzybiczej są odpowiednie zalecenia dietetyczne oraz zdecydowana zmiana przyzwyczajeń żywieniowych. Jako, że dieta może sprzyjać zarówno namnażaniu się drożdżaków oraz ich zwalczaniu, powinno dążyć się do ograniczenia ilości spożywanych węglowodanów prostych [13, 14].

W samym leczeniu, ale i profilaktyce kluczowe jest też przywrócenie oraz właściwe utrzymywanie równowagi mikrobioty przewodu pokarmowego, gdyż ta choroba lubi powracać. Pomocne w tym są bakterie probiotyczne, takie jak bakterie Bifidobacterium, Lactobacillus oraz Bacteroidetes, które nie dopuszczają do tworzenia się środowiska sprzyjającego kolonizacji patogenów, wspierając w ten sposób naturalne mechanizmy obronne. Dopóki jednak organizm posiada swoje funkcje obronne, Candida nie jest dla niego groźna, stąd też profilaktyka i suplementacja wydają się być najlepszym zabezpieczeniem [3, 15-17]. Co zresztą jest zgodne ze starym powiedzeniem „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Mając to na uwadze warto zadbać o swoje zdrowie – już dzisiaj, bo samokontrola i zdrowy tryb życia to przewaga na starcie.

Piśmiennictwo

[1] I. Paczkowska, A. Wójtowicz, A. Malm, Some aspects of candidiases pharmacotherapy, Farmacja Polska 66(8) (2010).
[2] M. Staniszewska, M. Bondaryk, M. Kowalska, U. Magda, M. Łuka, Z. Ochal, W. Kurzątkowski, Pathogenesis and treatment of fungal infections by Candida spp., Postępy Mikrobiologii 53(3) (2014) 229-240.
[3] S. Jopkiewicz, Supplementation supporting prevention and treatment of candidiasis, Hygeia Public Health 52(2) (2017) 126-130.
[4] D. Prieto, J. Pla, Distinct stages during colonization of the mouse gastrointestinal tract by Candida albicans, Frontiers in Microbiology 6 (2015). https://doi.org/10.3389/fmicb.2015.00792.
[5] A. Janus, Nie daj się zjeść grzybom Candida, WydawnictwoDrugaStrona2016.
[6] L. Yan, C.H. Yang, J.G. Tang, Disruption of the intestinal mucosal barrier in Candida albicans infections, Microbiological Research 168(7) (2013) 389-395. https://doi.org/10.1016/j.micres.2013.02.008.
[7] M. Naafs, Fungal Infections in Gastroenterology, Current Trends in Gastroenterology and Hepatology 1(3) (2018) 51-56. https://doi.org/10.32474/CTGH.2018.01.000114.
[8] D. Hospenthal, M. Grinaldi, Diagnosis and Treatment of Human Mycoses, 1 ed., Humana Press, Totowa, New Jersey, 2008. https://doi.org/10.1007/978-1-59745-325-7.
[9] L. Coronado-Castellote, Y. Jiménez-Soriano, Clinical and microbiological diagnosis of oral candidiasis, J Clin Exp Dent 5(5) (2013) e279-86. https://doi.org/10.4317/jced.51242.
[10] A.A. Mohamed, X.L. Lu, F.A. Mounmin, Diagnosis and Treatment of Esophageal Candidiasis: Current Updates, Canadian Journal of Gastroenterology and Hepatology 2019 (2019) 6. https://doi.org/10.1155/2019/3585136.
[11] P. Rogalski, Candidiasis of gastrointestinal tract — the facts and myths, Gastroenterologia Kliniczna 2(3) (2010) 87-97.
[12] A. Prystupa, P. Lachowska-Kotowska, M. Dyczko, B. Chudzik, J. Baraniak, A. Miturski, P. Kiciński, E. Kancik, J. Sobstyl, A. Malm, J. Mosiewicz, Esophageal candidiasis as a cause of chest pain in the patient with renal failure, Family Medicine & Primary Care Review 13(2) (2011) 373-375.
[13] N. Yamaguchi, K. Sonoyama, H. Kikuchi, T. Nagura, T. Aritsuka, J. Kawabata, Gastric colonization of Candida albicans differs in mice fed commercial and purified diets, Journal of Nutrition 135(1) (2005) 109-115.
[14] N. Martins, I. Ferreira, L. Barros, S. Silva, M. Henriques, Candidiasis: Predisposing Factors, Prevention, Diagnosis and Alternative Treatment, Mycopathologia 177(5-6) (2014) 223-240. https://doi.org/10.1007/s11046-014-9749-1.
[15] L.M. Hernandez-Bautista, R. Marquez-Preciado, M. Ortiz-Magdaleno, A. Pozos-Guillen, S. Aranda-Romo, L.O. Sanchez-Vargas, Effect of Five Commercial Probiotic Formulations on Candida Albicans Growth: In Vitro Study, Journal of Clinical Pediatric Dentistry 44(5) (2020) 315-322. https://doi.org/10.17796/1053-4625-44.5.5.
[16] A. Choy, D.E. Freedberg, Impact of microbiome-based interventions on gastrointestinal pathogen colonization in the intensive care unit, Therapeutic Advances in Gastroenterology 13 (2020) 14. https://doi.org/10.1177/1756284820939447.
[17] C. Parolin, A. Marangoni, L. Laghi, C. Foschi, R.A.N. Palomino, N. Calonghi, R. Cevenini, B. Vitali, Isolation of Vaginal Lactobacilli and Characterization of Anti-Candida Activity, Plos One 10(6) (2015) 17. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0131220.