Niedożywienie jako pierwszy krok do pogorszenia leczenia – dlaczego musisz dbać o swoją wagę, jeśli jesteś pacjentem onkologicznym?

Niedożywienie jako pierwszy krok do pogorszenia leczenia – dlaczego musisz dbać o swoją wagę, jeśli jesteś pacjentem onkologicznym?

Niedożywienie – definicja

Niedożywienie jest jednym z następstw choroby nowotworowej. Częstość występowania zależy od rodzaju nowotworu, stopnia zaawansowania, rodzaju oraz skuteczności stosowanego leczenia oraz aktualnych możliwości żywieniowych. Niedożywienie w chorobie nowotworowej jest charakteryzowane jako niedożywienie w przebiegu choroby przewlekłej z towarzyszącym stanem zapalnym o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu. Według Europejskiego Stowarzyszenia Medycyny Paliatywnej niedożywienie pojawiające się podczas choroby nowotworowej jest wieloczynnikowym zespołem utraty masy mięśni szkieletowych z jednoczesną utratą lub bez tkanki tłuszczowej, która może być całkowicie lub częściowo odwrócona przez naturalne żywienie. W zależności od stopnia nasilenia wyróżnia się:

• Prekacheksję, gdzie ubytek masy ciała wynosi poniżej <5%, występują zmiany metaboliczne oraz anoreksja
• Kacheksję, ubytek masy ciała jest powyżej 5% lub BMI <20 i ubytek masy ciała poniżej 2%. Występowanie sarkopenii przy jednoczesnej utracie masy ciała >2% również wskazuję na kacheksję.
• Zaawansowaną (nieodwracalną) kacheksję objawiającą się zmiennym stopniem wyniszczenia, nasilonym katabolizmem, nieskutecznym leczeniem przeciwnowotworowym, niską wydolnością.

Epidemiologia

Według prognoz liczba nowych przypadków raka w 2030 roku będzie wynosić 23 mln. Wyniszczenie nowotworowe związane z niedożywieniem jest bezpośrednią przyczyną zgonu około 22% pacjentów z rakiem. Niedożywienie oraz utrata masy ciała może być traktowana jako rzecz normalna i często bagatelizowana przez chorych oraz ich otoczenie. Badania wykazały, że tylko u 30% chorych zagrożonych niedożywieniem podejmowano interwencję żywieniowe.

Jedno z badań oceniło, że niedożywienie występuję u 54% chorych onkologiczne i dochodzi do spadków masy ciała. Częstość występowania wyniszczenia jest różna i zależy od rodzaju nowotworu np. Mięsaki, raki piersi, nowotwory hematologiczne charakteryzują się częstością występowania wyniszczenia u 31-40% osób chorych. Rak okrężnicy i gruczołu krokowego to 54-64% częstości występowania niedożywienia. W przypadku raka żołądka i trzustki częstość występowania jest najwyższa i dotyczy 80% osób chorych.

Konsekwencje niedożywienia

Konsekwencje nieleczonego niedożywienia dotyczą:

• negatywnego wpływu na jakość życia, ogólną wydolność oraz stan psychiczny chorych,
• zwiększonej podatności na toksyczne działanie chemioterapii oraz ryzyka przedwczesnego jej zakończenia,
• zwiększenia częstości powikłań okołooperacyjnych i śmiertelności chorych leczonych chirurgicznie,
• w przypadku ciężko niedożywionych ryzyko zgonu wzrasta 2-5-krotnie w stosunku do osób prawidłowo odżywionych lub wykazujących łagodne niedożywienie.

Dodatkowo niedożywienie jest związane z wydłużonym czasem pobytu w szpitalu.

Metaanalizy a niedożywienie chorych nowotworowych

Metaanalizy są najwyższym dowodem naukowym, wnioski z tych prac badawczych stanowią cenne informacje na temat niedożywienia.

• Metaanaliza przeprowadzona w 2020 roku dotyczyła osób chorych na nowotwory powyżej 70 roku życia. Wykazano, że zmniejszone spożycie pokarmu było związane z wyższą śmiertelnością oraz gorszymi wynikami leczenia.
• Inna metaanaliza badająca wpływ wzbogacania diety w białko u osób starszych z nowotworami wykazała, że u osoby niedożywieniowych interwencja może zmniejszać śmiertelność. Zaobserwowano również przyrost masy ciała. Dodatkowo wzbogacanie diety w białko może wykazywać korzystny efekt na zmniejszenie ilości powikłań.
• Metaanaliza z 2020 roku sugeruję, że porady dietetyczne udzielane osobom chorym na nowotwory w porównaniu ze zwykłą opieką może przyczynić się do poprawy jakości życia oraz zwiększone spożycia energii.
• Udowodniono, że interwencja żywieniowa w porównaniu ze standardową opieką powodowała wzrost masy ciała oraz zwiększoną podaż energii u osób chorych na nowotwory. Dodatkowo stwierdzono, że interwencje żywieniowe mogą wpływać na poprawę niektórych aspektów jakości życia.

Jakość życia a interwencje żywieniowe

Korzystanie z porad onkodietetyka oraz fortyfikacja doustnymi suplementami pokarmowymi (ONS) pozwala na zwiększenie masy ciała oraz poprawę jakości życia w szczególności w sferze emocjonalnej, ale również w globalnej ocenie jakości życia. Najlepsze efekty odnoszono przy stosowaniu ONS-ów w płynie za pomocą, których fortyfikowało się dietę. Dzięki czemu zapewniono regularność stosowania i największe efekty.

Wykazuję się, że szczególną opieką żywieniową powinni zostać objęci pacjenci po gastrektomii całkowitej z powodu raka. U tych pacjentów po operacji dochodzi do dużych spadków masy ciała, a tym samym do pogorszenia jakości życia. Dlatego, aby zapobiegać negatywnym efektom należałoby stosować intensywny nadzór żywieniowy nad tą grupą pacjentów.

Pacjenci z nowotworami głowy i szyi poddawani radioterapii są szczególnie narażeni na niedożywienie. Radioterapia tych obszarów może doprowadzać do zapalenia błon śluzowych, sprzyjać zmniejszaniu spożycia pokarmów i utracie masy ciała nawet u 80% chorych. Stały nadzór onkodietetyczny pozwala na leczenie niedożywienia lub zapobieganie mu, dzięki czemu obserwuję się poprawę w zakresie funkcjonowania emocjonalnego, odczuwania duszności czy zaburzeń łaknienia.

Podsumowując wczesne wykrywanie niedożywienia oraz jego ryzyka powinno stanowić element terapii leczenia nowotworowego. Niedożywienie wpływa negatywnie na skuteczność leczenia, zwiększa śmiertelność oraz pogarsza jakość życia chorych. Odpowiednio wdrożone interwencje żywieniowe dostosowane do aktualnej sytuacji osoby chorej mogą wpływać na zmniejszenie utraty masy ciała, w szczególności masy mięśniowej oraz poprawiać jakość życia chorego. Dodatkowo dobry stan odżywienia jest czynnikiem pozwalającym na kontynuowanie kolejnych cyklów radio czy chemioterapii. Ważnym sposobem leczenia niedożywienia jest również możliwość stosowania żywienia dojelitowego lub pozajelitowego, jeśli nie ma możliwości pokrycia zapotrzebowania kalorycznego drogą doustną lub występują przeciwwskazania do żywienia drogą przewodu pokarmowego.

 

Źródła:

1. Andrzej W. Szawłowski, Joanna Gromadzka-Ostrowska, Piotr Paluszkiewicz, Maciej Słodkowski, Jacek Sobocki, Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2020
2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32366995/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19370584/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31836940/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22345712/