Sytuacja utraty zdrowia – konsekwencje

Sytuacja utraty zdrowia – konsekwencje

W naukach społecznych istnieje wiele modeli konceptualizacji zdrowia i choroby. Niektóre z nich posiadają jedną wspólną, ogólną kategorię pozwalającą na opisywanie zdrowia – jest to kategoria wartości. Mimo różnić w poszczególnych konceptualizacjach zdrowie zawsze traktowane było jako atrybut człowieka, jako wartość pozytywna, w przeciwieństwie do choroby. Można zatem twierdzić, że sytuacja utraty zdrowia i pojawienie się choroby oznacza niepomyślną i zasadniczą zmianę. (Heszen, Sęk, 2007) Jaki wpływ owa zmiana ma na człowieka, oprócz tego, że niewątpliwie jest sytuacją stresową? W nawiązaniu do koncepcji stresu Lazarusa, bieżąca sytuacja spowodowana utratą zdrowia może, w ocenie poznawczej chorego, przyjęć formę krzywdy czy też straty, którym to towarzyszom takie emocje jak smutek, zmartwienie i żal.

Wskazuje się na dwie zasadnicze tendencje w radzeniu sobie podczas utraty zdrowia. Mianowicie, jest to unikanie, polegające na odwracaniu uwagi od choroby oraz koncentracja na niej, przejawiająca się w skupianiu uwagi na symptomach chorobowych i poszukiwaniu związanych z chorobą informacji. Wskazuje się na to, że obie tendencje stanowią istotne strategie w radzeniu sobie, ale ważne jest ich elastyczne dopasowanie do aktualnej sytuacji, w której znajduje się chory. Mimo niektórych ogólnych prawidłowości psychologicznych, pojawiających się w sytuacji utraty zdrowia, należy podkreślić, że jej przeżywanie zawsze pozostaje unikalnym doświadczeniem, jest usytuowane w wymiarze życia danej jednostki. Naturalnym zatem zdaje się być tworzenie odmiennych interpretacji poznawczych i reakcji emocjonalnych wśród osób dotkniętych chorobą. Paradoksalnie istnieje jednak pewna płaszczyzna wspólna dla osób w sytuacji utraty zdrowia, niezależnie od indywidualności ich konstruktów poznawczych swojej choroby czy też emocjonalnego ustosunkowania się do niej. Płaszczyznę tę stanowi wymiar egzystencjalny, w którym to sytuując chorobę, możemy mówić o pewnego rodzaju cierpieniu czy też kryzysie egzystencjalnym.

Zgodnie z tą perspektywą kryzys, w myśl post-traumatic growth, może prowadzić do rozwoju, a nieunikanie cierpienia, nawiązując do eseju Obuchowskiego (1993) może doprowadzić nas do głębszego rozumienia nas samych i tego, co naprawdę w życiu ważne. Poszukiwanie sensu w wydarzeniach kryzysowych oraz przypisywanie im znaczeń osobistych jest również aspektem przykuwającym uwagę wielu autorów i badaczy, jak np. Horowitz, Frankl, Taylor, Janoff-Bulman.

Nadawanie wartości choroby może mieć zatem dwojakie znaczenie: obronne oraz rozwojowe – gdy człowiek dzięki chorobie zyskuje nową perspektywę i uznaje sens cierpienia. Powyższe aspekty podkreślają rolę psychologii egzystencjalnej, czy też humanistycznej i ich fundamentalne obszary (takie jak sens, cierpienie, lęk, wartość, przemijanie, śmierć, podmiotowość, wola), do których człowiek odnosi się i czyni nadeń refleksję w trakcie kryzysu, jakim jest sytuacja utraty zdrowia. Przy próbie odniesienia rozważań z kręgu psychologii egzystencjalnej do sytuacji utraty zdrowia należy wspomnieć, iż w rozwojowym aspekcie chodzi mianowicie o przewartościowanie życia, dzięki zmianie postaw i spraw najważniejszych, a także o wzrost samowiedzy jednostki na swój temat – tym samym wzrost w strukturze Ja .

Dla przykładu badania Carpenter (1999) pokazują, że zachorowanie na raka piersi przyczyniło się do zmiany celów życiowych, do zwiększenia zwracania uwagi na związki z innymi oraz większy poziom akceptacji.

Kubacka-Jasiecka (2010) zaznacza, że „kryzysy zdrowia należą do kryzysów utraty, której przedmiotem, mówiąc ogólnie, staje się dotychczas zadowalający stan zdrowia; w przebiegu kryzysów zdrowia przychodzi nam również utracić wiele dotychczasowych zasobów, wraz z jądrem osobowości – tożsamością” (s. 24). Idąc dalej za niniejszym rozważaniem, warto pochylić się na tym, że strata niejako jest wpisana w życie ludzkie. Nadanie znaczenia i poszukiwanie sensu wydarzeniom kryzysowym zdaje się mieć zatem charakter adaptacyjny. Jeden z przedstawicieli egzystencjalizmu, Frankl, uważał, że nawet gdy człowiek jest wystawiony na cierpienie, jak np. bycie więźniem obozu koncentracyjnego czy też doświadczenie poważnej i terminalnej choroby, to pozostaje zdolny do nadania sensu swemu cierpieniu i życiu, dzięki czemu wychodzi poza cierpienie i może odzyskać nadeń kontrolę. W piśmiennictwie dotyczącym tejże tematyki wymienia się wiele procesów odgrywających rolę w poszukiwaniu znaczenia.

Nadawanie sensu traumatycznym doświadczeniom może przybierać różne formy, w tym między innymi zmiany sposobu percepcji i przeżywania krytycznego przeżycia, budowanie nowej tożsamości, kształtowanie życia zgodnie z nowymi wartościami. Dzięki temu możliwe jest integrowanie sytuacji choroby z całością życia.

Podsumowując, sytuacja utraty zdrowia niewątpliwie jest wydarzeniem niepożądanym i niosącym za sobą przykre doświadczenia. Mimo to, coraz więcej autorów oraz badaczy zaznacza drugą stronę choroby, która podkreśla możliwość istnienia w tej sytuacji pozytywnych aspektów rozwojowych dla życia wewnętrznego jak i zewnętrznego jednostki.

 

Bibliografia:

Heszen I., Sęk H. (2007). Zdrowie i choroba w paradygmacie stresu psychologicznego. W: I. Heszen, H. Sęk (red.), Psychologia zdrowia, (s. 141-159). Warszawa: PWN;

Kubacka-Jasiecka D. (2010). Kryzysy zdrowia a możliwości zmagania się z cierpieniem choroby somatycznej.  Sztuka Leczenia, 20(1-2), s. 21-41;

Leksowska A. i wsp. (2011). Choroba somatyczna jako wyzwanie adaptacyjne dla człowieka. Folia Cardiologica, 6(4), s. 244–248;