Otrzymuj aktualizacje w czasie rzeczywistym bezpośrednio na swoim urządzeniu, zasubskrybuj teraz.
Wpływ nieswoistych chorób zapalnych jelit (NZJ) na jakość życia pacjentów
W ostatnich latach w Europie obserwuje się wzrost zachorowań na nieswoiste choroby zapalne jelit. Najczęściej diagnoza przypada na drugą lub trzecią dekadę życia. Osoby chore
doświadczają wielu trudności związanych z leczeniem i codziennym funkcjonowaniem,
zarówno na płaszczyźnie psycho – fizycznej, jak i społecznej. NZJ wywołują zmiany w
funkcjonowaniu narządów, prowadząc do zaburzeń metabolicznych, hormonalnych i
fizjologicznych. To z kolei ma wpływ na układ nerwowy, czego efektem może być między
innymi chwiejność emocjonalna.
Do najczęściej pojawiających się emocji należą lęk i smutek.
Pacjenci deklarują także brak satysfakcji z życia i niezadowolenie z efektów leczenia.
Dodatkowe obciążenie emocjonalne powoduje fakt, że choroby te należą do przewlekłych,
obejmujących naprzemienne fazy zaostrzeń i remisji. Okresy zaostrzeń są na tyle dotkliwe, że
niejednokrotnie powodują wyłączenie z aktywności zawodowej i społecznej.
Każde schorzenie burzy dotychczasowy porządek życia, a jeśli jest to choroba, z którą mamy zmagać się stale, wymaga ona od nas przeobrażenia wielu codziennych mechanizmów postępowania. To, jak sobie poradzimy z tym wyzwaniem, zależy między innymi od dotychczasowych doświadczeń radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz umiejętności akceptacji pojawiających się, różnorodnych emocji.
Stres
Choroba przewlekła generuje sporo przykrych doświadczeń, między innymi stres. Mamy tu
niestety do czynienia z błędnym kołem reakcji, ponieważ badania eksperymentalne pokazały,
że zdarzenia wywołujące stres lub depresję nasilają uciążliwe objawy chorób jelit. Przewlekły
stres jest odpowiedzialny za powstawanie w jelicie stanu zapalnego poprzez zwiększanie
stężenia cytokin prozapalnych we krwi. Ich obecność ma duże znaczenie w genezie NZJ.
Istotnym czynnikiem powodującym wystąpienie NZJ jest także zjawisko wzrostu aktywności
płytek krwi, w efekcie czego powstają mikrozakrzepy i ogniska niedokrwienia.
Badania wykazały, że wspomniana aktywność wzrasta również na skutek stresu, co przejawia się również we wzroście krzepliwości krwi. W warunkach stresu patologicznym bakteriom łatwiej jest przylegać do błon śluzowych ścian jelita, a to sprzyja powstawaniu stanów zapalnych. Zwiększa się motoryka jelit i zmniejsza motoryka żołądka, co tłumaczy odczuwanie zmniejszonego apetytu i doświadczanie biegunek.
Lęk
Dominującą emocją osób chorujących przewlekle jest lęk. Chociaż adaptacyjnie jest to bardzo
ważna emocja, informująca o zagrażającym niebezpieczeństwie i motywująca nas do walki ze
źródłem lęku lub ucieczki od niego, to gdy dajemy jej się w pełni pochłonąć, staje się źródłem
dodatkowego cierpienia. W takich sytuacjach lęk skutkuje dezorganizacją myślenia i
zachowania, mogą pojawić się ataki paniki lub ogólne poczucie niepokoju.
Emocja ta wzmaga także odczuwanie dolegliwości bólowych. Stan nasilonego odczuwania lęku często obserwuje się u pacjentów zaraz po diagnozie lub gdy okresy zaostrzeń są częste i długotrwałe. Silny lęk może utrudniać rozumienie przekazywanych wiadomości, na przykład podczas wizyt lekarskich. Powoduje też niejednokrotnie problemy z pamięcią, utrzymaniem uwagi i szybkością reagowania.
Główną pozycję lęku w doświadczeniu osób chorych tłumaczy się obawą o pogorszenie stanu zdrowia lub postęp schorzenia w kierunku choroby zagrażającej życiu. Ponadto, odczuwanie tej emocji potęguje też konieczność przyjęcia roli chorego, czasem rezygnacji z pracy i dotychczasowych aktywności, a także zmiana obrazu własnego ciała po zabiegach operacyjnych. Praktyka pokazuje, że lęk w przypadku pacjentów cierpiących na NZJ
pełni również rolę sygnalizacyjną. Zwiększone nasilenie lęku, czy nawet pojawianie się
zaburzeń lękowych, jest wczesnym sygnałem o początku okresu zaostrzenia objawów.
Zaburzenia nastroju
Obok lęku u chorych pojawiają się też emocje takie jak silny smutek, gniew, poczucie winy,
wstyd, zwątpienie. Dużo rzadziej odnotowuje się te pozytywne, między innymi radość, która
towarzyszy pacjentom głównie w okresach remisji. Niestety, dojmujące są wahania nastroju,
poczucie zagubienia i bezradności oraz zmęczenie. Przygnębienie i pesymistyczne nastawienie w dużej mierze spowodowane są ograniczeniem życiowej aktywności. U osób poddawanych częstym hospitalizacjom pojawia się też poczucie osamotnienia. Zajęcia, które wcześniej sprawiały im przyjemność nie dostarczają już takiej satysfakcji.
Zdarza się, że chorzy izolują się od bliskich, wydają się obojętni na świat zewnętrzny. Zaniedbanie pracy z pojawiającymi się uczuciami może spowodować wystąpienie stanów depresyjnych, wpływa też negatywnie na rokowania przebiegu choroby i częstotliwość zaostrzeń. Osoby chore mogą zaprzestać stosowania się do zaleceń lekarskich i wracać do niezdrowych nawyków. Próby tłumienia emocji oznaczają utratę energii na walkę z nimi, a co więcej, mogą nasilać objawy ze strony jelit i powodować inne schorzenia psychosomatyczne.
Jak sobie mądrze radzić?
Przewlekła choroba znacząco zmienia sposób postrzegania świata, wpływa też na priorytety.
W radzeniu sobie z chorobą i jej konsekwencjami bardzo dużą rolę odgrywa psychoedukacja.
Z jednej strony, bardzo pomocne są informacje dotyczące samego sposobu leczenia i
mechanizmów powstawania objawów. Z drugiej strony, niemniej ważna jest świadomość
własnych reakcji oraz roli akceptacji choroby. Pozytywne efekty przynosi również edukacja
przeprowadzana przez psychologa na temat doświadczanych emocji. Jest to tym ważniejsze, że reakcje depresyjne u chorych mogą osłabić skuteczność terapii i skrócić okresy remisji.
Badania pokazują również szkodliwy wpływ zamartwiania się na postępy w leczeniu choroby. Kiedy umysł porywa nas w przyszłość, nie mamy możliwości funkcjonowania w chwili obecnej i reagowania na pierwsze symptomy, które mogą świadczyć o nadchodzącym zaostrzeniu
choroby.
Co więcej, zamartwianie się zwiększa poziom odczuwanego stresu i napięcia w ciele.
Nie możemy zatem cieszyć się obecnym stanem remisji, ponieważ obawiamy się, co przyniesie kolejny dzień. Paradoksalnie, takie zamartwianie się nie uchroni nas przed przyszłością, a wręcz odwrotnie, z uwagi na reakcję organizmu na stres, szybciej sprowadzi na nas jego szkodliwe skutki. Ze względu na tendencję osób chorych do gromadzenia napięć w ciele, duże znaczenie ma nauka relaksacji oraz współpraca z psychologiem w zakresie budowania zasobów do efektywnego radzenia sobie ze stresem. Należy pamiętać, że samopoczucie psychiczne ma istotny wpływ na zaostrzenie bądź osłabienie objawów choroby.
Postawa optymistyczna, poczucie zaspokojenia podstawowych potrzeb, takich jak
bezpieczeństwo, satysfakcja, akceptacja i relacje z innymi, korzystnie wpływa na rokowanie
leczenia. Niezbędna jest zatem reorientacja wobec nowej rzeczywistości, wypracowanie
nowego stylu funkcjonowania i prowadzenia życia zgodnego z indywidualnymi wartościami.
Bibliografia:
1. Brzozowska, A., Postępski, J., Jędrych, M. (2016). Wpływ akceptacji choroby na jakość
życia pacjentów z wybranymi chorobami autoimmunizacji. W: D. Żołnierczuk –
Kieliszek, M. Janiszewska (red.). Zdrowie, psychologia, społeczeństwo – przegląd
wybranych zagadnień (s. 215 – 230). Lublin: Wydawnictwo Naukowe Tygiel.
2. Froch, B., Zwolińska – Wcisło, M., Bętkowska – Korpała, B., Mach, T. (2009).
Dynamika reakcji emocjonalnych u chorych na nieswoiste zapalenia jelit. Przegląd
Gastroenterologiczny 2009, 4 (3), 143 – 146.
3. Perek, M., Cepuch, G. (2011). Poziom wiedzy i jakość życia młodzieży chorej na
nieswoiste zapalenia jelit. Pielęgniarstwo XXI wieku, nr 2 (35)/2011, 45 – 50.
