Zespół jelita drażliwego – różnice między płciami

Zespół jelita drażliwego, w skrócie IBS (ang. Irritable Bowel Syndrome), jest powszechnym zaburzeniem funkcjonalnym jelit przeważającym w znacznej części u kobiet (prawie 2/3 ogólnej liczby diagnozowanych przypadków). Częstość występowania IBS, rozpoznawanego na podstawie kryteriów klinicznych, może się różnić w zależności od rejonu geograficznego. W Azji Południowej, Ameryce Południowej i Afryce rozkład ten jest dość równomierny, zaś w Stanach Zjednoczonych, Izraelu i Kanadzie zaburzenie to występuje dwukrotnie częściej u kobiet [1, 2].

Przez wiele lat nie było jasne, czy różnice te wynikają z innej fizjologii czy też odmiennego podejścia mężczyzn do poszukiwania pomocy medycznej (lekarskiej), którzy wolą niejednokrotnie leczyć się „na własną rękę” [3]. IBS jak wykazują badania to problem dotykający w znacznej mierze osoby dorosłe, niemniej jednak coraz częściej diagnozuje się ten zespół objawów także u dzieci i młodzieży [2, 4]. U kobiet, prawdziwy szczyt zachorowań przypada na okres wczesnej dorosłości (20-40 lat). Wraz z upływem lat, prawdopodobnie także wraz ze zmianami hormonalnymi, częstość występowania IBS w tej grupie spada i zbliża się do wskaźnika mężczyzn (jednak dopiero w okolicy 70 lat). Z kolei, wśród mężczyzn częstość występowania utrzymuje się na stałym poziomie przez większy okres życia [1].

Diagnostyka zespołu jelita drażliwego niejednokrotnie przysparza lekarzom sporo kłopotów, przede wszystkim z uwagi na skomplikowaną procedurę oceny klinicznej oraz wnikliwą obserwację pacjenta.

IBS występuje u 10-20% populacji na świecie!

IBS, jak wskazują liczne dane epidemiologiczne, występuje u 10-20% populacji na świecie i stanowi jedną z najczęstszych przyczyn, dla których zgłaszamy się do poradni gastroenterologicznej [5]. Należy zaznaczyć jednak, że liczba osób zgłaszających się do lekarza i diagnozowanych pod kątem IBS może być istotnie zaniżona w stosunku do realnego występowania tej choroby w społeczeństwie, ponieważ znaczna część pacjentów niestety nie szuka pomocy lekarskiej – z różnych przyczyn [6].

IBS, jako jednostkę chorobową, klasyfikuje się na podstawie dominujących u pacjenta objawów. Co ważne, z punktu widzenia diagnostyki różnicowej w IBS nie obserwuje się domieszki krwi w kale, ubytku masy ciała ani też zaburzeń rytmu snu [7]. W oparciu o funkcjonujące kryteria kliniczne (tzw. Kryteria Rzymskie IV) wyróżnia się postać IBS z dominującym zaparciem (IBS-C), postać z dominującą biegunką (IBS-D), postać mieszaną (IBS-M) oraz postać niesklasyfikowaną (IBS-U) – w przypadku istniejących trudności diagnostycznych [8]. Często bywa też tak, iż w różnym okresie choroby pacjenci mogą być kwalifikowani do różnych grup.

Istotne różnice w objawach IBS między płciami!

Liczne przeglądy i metaanalizy z ostatnich lat dotyczące IBS, wyraźnie wskazują na istniejące różnice w objawach między płciami. U kobiet niejednokrotnie obserwuje się zaburzoną motorykę jelit, objawiającą się m.in. wolniejszym pasażem jelita grubego, w porównaniu do męskiej populacji. Ponadto, pacjentki z IBS w przeważającej mierze uskarżają się na niespecyficzne objawy ze strony przewodu pokarmowego – wzdęcia, bóle brzucha, a także rzadkie i twarde stolce. Mężczyźni zaś, znacznie częściej zgłaszają objawy towarzyszące biegunce, takie jak: luźne, wodniste stolce czy zaburzony rytm wypróżnień. Liczne badania pokazują, iż u kobiet najczęściej dominującą postacią IBS jest typ C (IBS-C), podczas gdy u mężczyzn jest to typ D (IBS-D) [9-11].

Estrogeny znacząco wpływają na zmienność objawów klinicznych

Różnice w objawach między kobietami i mężczyznami, oprócz aspektu psychologicznego, wynikają między innymi z wpływu hormonów płciowych na czynność (motorykę) przewodu pokarmowego i percepcję trzewną. Szczególnie istotne są tu estrogeny, o czym świadczy obserwowana zmienność objawów klinicznych i zwiększone ich nasilenie (i częstotliwość), m.in.: w różnych fazach cyklu miesiączkowego, w czasie ciąży, w okresie przed i po menopauzalnym, jak również podczas leczenia hormonalnego. Wahania poziomu estrogenu najprawdopodobniej przyczyniają się do zmniejszenia kurczliwości mięśni gładkich okrężnicy, co może częściowo wyjaśniać także występowanie zaparć i wymienionych wcześniej nieswoistych objawów ze strony przewodu pokarmowego [12, 13]. Przykładowo, wysokie poziomy estrogenów i progesteronu w ciąży nasilają objawy żołądkowo-jelitowe, spowalniają opróżnianie żołądka oraz zmniejszają pasaż jelitowy [14].

Inną, ciekawą zależność między estrogenami a IBS odkryli badacze z Hiszpanii i Szwecji, w badaniu pod kierownictwem dr Ruigómez Any, którzy wykazali, iż zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) u kobiet w okresie menopauzalnym niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia objawów zespołu jelita drażliwego – niezależnie od czasu trwania leczenia, schematu stosowania lub drogi podania HTZ. W badaniu tym, częstotliwość wystąpienia objawów IBS była dwukrotnie wyższa u kobiet stosujących HTZ, w porównaniu do grupy nieleczonej preparatami hormonalnymi, co wyraźnie potwierdza wcześniejszą teorię o tym, iż żeńskie hormony płciowe mogą istotnie modyfikować objawy i wpływać na występowanie IBS [15].

IBS w znacznym stopniu obniża jakość życia!

Zwiększona percepcja bodźców trzewnych, na skutek zmian hormonalnych u kobiet, skutkuje także częstszym niż u mężczyzn występowaniem przewlekłych pozajelitowych zaburzeń bólowych, tj. fibromialgia¹, zespół przewlekłego zmęczenia, przewlekłe bóle miednicy czy migrenowe bóle głowy [1]. W badaniu populacyjnym przeprowadzonym na Islandii (obejmującym okres 10 lat), zaobserwowano iż kobiety z zespołem jelita drażliwego znacznie częściej doświadczają bolesnego miesiączkowania niż kobiety bez IBS. Istotne ograniczenia z tym związane, w znacznym stopniu wpływały także na jakość życia tych pacjentek (ang. Quality of Life, QoL). Kobiety z IBS miały porównywalnie niższą jakość życia. Uskarżały się przy tym na większe, przewlekłe zmęczenie oraz objawy depresyjne [16]. W innym badaniu, Simrén, M. przeprowadzono badania porównawcze jakości życia kobiet i mężczyzn z IBS z użyciem rozesłanego wcześniej kwestionariusza. Kobiety w tym badaniu wykazywały większe zmęczenie niż mężczyźni, a także długotrwale obniżony nastrój oraz wyższy poziom lęku lub niepokoju, co pośrednio przekładało się także na ich obniżoną jakość życia (QoL) [17].

Fibromialgia charakteryzuje się m.in. występowaniem przewlekłego, uogólnionego bólu mięśni i stawów oraz występowaniem tzw. punktów tkliwych, czyli miejsc ciała o nadmiernej wrażliwości na ucisk.

fibromialgia – definicja

Czynniki środowiskowe oraz psychosocjalne również wpływają na obraz kliniczny IBS!

Oprócz wyżej wymienionych zależności hormonalnych, niewątpliwy wpływ na obraz kliniczny IBS oraz reakcje fizjologiczne (w tym na motorykę przewodu pokarmowego) mają także wspomniane wcześniej czynniki środowiskowe oraz psychosocjalne. Rola czynników emocjonalnych w patofizjologii i wystąpieniu objawów IBS jest wciąż tematem licznych dyskusji. Niemniej jednak, już dziś widać silną zależność między nasileniem objawów a zaistnieniem bodźca stresowego, szczególnie w grupie kobiet, która wydaje się być bardziej podatna na takie działanie [11]. Przewlekły stres i liczne zaburzenia lękowe (często o charakterze depresyjnym), niejednokrotnie skutkują pobudzeniem lub spowolnieniem perystaltyki jelit, często na drodze autonomicznego układu nerwowego, osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej czy też układu immunologicznego. To z kolei przekłada się na wystąpienie lub przedłużenie się pewnych niespecyficznych objawów ze strony przewodu pokarmowego (tj. ból brzucha, wzdęcia, nudności) oraz utrwalenie konkretnego typu (postaci) choroby. Chroniczny charakter tych dolegliwości w istotny sposób wpływa także na codzienne funkcjonowanie tych pacjentów (zaburzając je) [11, 18].

Złożoność procesu chorobowego sprawia, że wiele kwestii pozostaje nieodkrytych

Warto podkreślić, iż zespół jelita drażliwego, w większości przypadków, nie jest chorobą zagrażającą życiu. Z uwagi jednak na powtarzający się, długotrwały charakter jest to bez wątpienia schorzenie niezwykle uciążliwe i odbierające chorym na niego osobom radość i przyjemność z życia. W ostatnich latach znamiennie pogłębiono wiedzę o IBS, czego dowodem są liczne publikacje i badania w tym zakresie. Z uwagi na złożoność procesu chorobowego, wciąż jednak wiele kwestii pozostaje nieodkrytych.

Konieczne są dalsze badania dotyczące pełniejszego poznania patogenezy IBS. Liczne dane epidemiologiczne wskazują na wyraźne różnice między płciami pod kątem objawów w zespole jelita drażliwego. Nowe informacje na temat patogenezy tego schorzenia, różnic płciowych, a także mechanizmów nimi sterującymi, pozwalają na lepsze przygotowanie i przeprowadzenie procesu leczenia. Oprócz postępowania farmakologicznego, istotne znaczenie mają także inne – niefarmakologiczne działania. Wymagają one wiedzy na temat choroby, zrozumienia istoty jej objawów oraz powiązanych zagrożeń.

Piśmiennictwo

1. Y.S. Kim, N. Kim, Sex-Gender Differences in Irritable Bowel Syndrome, Journal of Neurogastroenterology and Motility, 24 (2018) 544-558.
2. C. Canavan, J. West, T. Card, The epidemiology of irritable bowel syndrome, Clinical Epidemiology, 6 (2014) 71-80.
3. M. Borum, Physician Perception of IBS Management in Women and Men, Digestive Diseases and Sciences, 47 (2002) 236-237.
4. N.M. Devanarayana, S. Rajindrajith, A. Pathmeswaran, C. Abegunasekara, N.K. Gunawardena, M.A. Benninga, Epidemiology of Irritable Bowel Syndrome in Children and Adolescents in Asia, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 60 (2015) 792-798.
5. A. Żelowski, S. Wojtuń, J. Gil, P. Dyrla, Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia, Pediatr. Med. Rodz., 9 (2013) 250-255.
6. B.B. Toner, D. Akman, Gender role and irritable bowel syndrome: Literature review and hypothesis, American Journal of Gastroenterology, 95 (2000) 11-16.
7. T. Dworzański, R. Fornal, Ł. Koźba, K. Celiński, E. Dworzańska, Rola mikrobioty jelitowej w zespole jelita nadwrażliwego, Postepy Hig. Med. Dosw., 72 (2018) 215-226.
8. K. Adrych, Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Forum Medycyny Rodzinnej, 12 (2018) 224-233.
9. W.D. Chey, J. Kurlander, S. Eswaran, Irritable Bowel Syndrome A Clinical Review, Jama-Journal of the American Medical Association, 313 (2015) 949-958.
10. R.M. Lovell, A.C. Ford, Effect of Gender on Prevalence of Irritable Bowel Syndrome in the Community: Systematic Review and Meta-Analysis, American Journal of Gastroenterology, 107 (2012) 991-1000.
11. M.A. Adeyemo, B.M.R. Spiegel, L. Chang, Meta-analysis: do irritable bowel syndrome symptoms vary between men and women?, Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 32 (2010) 738-755.
12. D. Jacenik, A.I. Cygankiewicz, J. Fichna, A. Mokrowiecka, E. Malecka-Panas, W.M. Krajewska, Estrogen signaling deregulation related with local immune response modulation in irritable bowel syndrome, Molecular and Cellular Endocrinology, 471 (2018) 89-96.
13. A.M. Hogan, R. Kennelly, D. Collins, A.W. Baird, D.C. Winter, Oestrogen inhibits human colonic motility by a non-genomic cell membrane receptor-dependent mechanism, British Journal of Surgery, 96 (2009) 817-822.
14. C.L. Frissora, K.L. Koch, The role of gender and biological sex in irritable bowel syndrome, Curr Gastroenterol Rep, 7 (2005) 257-263.
15. A. Ruigómez, L.A. García Rodríguez, S. Johansson, M.A. Wallander, Is hormone replacement therapy associated with an increased risk of irritable bowel syndrome?, Maturitas, 44 (2003) 133-140.
16. L.B. Olafsdottir, H. Gudjonsson, H.H. Jonsdottir, E. Bjornsson, B. Thjodleifsson, Natural History of Irritable Bowel Syndrome in Women and Dysmenorrhea: A 10-Year Follow-Up Study, Gastroenterology Research and Practice, (2012).
17. M. Simren, H. Abrahamsson, J. Svedlund, E.S. Bjornsson, Quality of life in patients with irritable bowel syndrome seen in referral centers versus primary care: The impact of gender and predominant bowel pattern, Scandinavian Journal of Gastroenterology, 36 (2001) 545-552.
18. R. Choghakhori, A. Abbasnezhad, R. Amani, M. Alipour, Sex-Related Differences in Clinical Symptoms, Quality of Life, and Biochemical Factors in Irritable Bowel Syndrome, Digestive Diseases and Sciences, 62 (2017) 1550-1560.